پدیده ال‌نینو (El Niño) دوباره فعال شده و طبق پیش‌بینی‌های اقلیمی، احتمال تأثیرگذاری آن بر آب‌وهوای ایران در سال جاری بسیار بالاست. این رویداد جهانی که حاصل گرم شدن غیرعادی آب‌های اقیانوس آرام است، در کشورهای مختلف موجب بارش‌های بی‌سابقه، طوفان‌های سهمگین و حتی برف سنگین شده است. حالا پرسش این است: ال‌نینو چیست و ایران باید منتظر چه تغییری باشد؟
پدیده ال‌نینو چیست و چگونه شکل می‌گیرد؟
به گزارش آناژورنال ال‌نینو نوعی نوسان اقلیمی جهانی است که هر چند سال یک‌بار در اثر افزایش دمای سطحی آب در نواحی استوایی اقیانوس آرام رخ می‌دهد.
در شرایط عادی، بادهای تجاری از شرق به غرب می‌وزند و آب گرم را به سمت آسیا می‌رانند. اما در فاز ال‌نینو، این الگو برعکس می‌شود: بادها تضعیف یا متوقف می‌شوند و در نتیجه حجم عظیمی از آب گرم به سمت شرق حرکت می‌کند. همین تغییر دمایی کوچک، نقشه بارش و دما را در سراسر زمین دگرگون می‌سازد.
تأثیر ال‌نینو بر آب‌وهوای جهان
تجربه‌های گذشته نشان می‌دهد که ال‌نینو یکی از قوی‌ترین نیروهای محرک اقلیم جهانی است.
به‌عنوان نمونه:
- در سال ۲۰۱۶، قوی‌ترین ال‌نینوی قرن باعث بارش‌های سیل‌آسا در پرو و اکوادور شد؛ شهرها زیر آب رفتند و هزاران نفر آواره شدند.
- همان سال در آمریکا، به‌ویژه در ایالت کالیفرنیا، بارش برف در ارتفاعات سیرا نوادا تا سه برابر حد معمول افزایش یافت و بحران خشکسالی چندساله موقتاً کاهش پیدا کرد.
- در مقابل، در اندونزی و استرالیا، همین پدیده موجب خشکسالی شدید و آتش‌سوزی‌های گسترده جنگلی شد.
- در ژاپن و کره جنوبی نیز در زمستان ۲۰۲۳، ال‌نینو افزایش بارش برف تا ۴۰ درصد بیش از میانگین معمول را رقم زد.
این الگوها نشان می‌دهند که ال‌نینو نه‌تنها بارش را زیاد می‌کند، بلکه می‌تواند دما، جهت باد و الگوهای فصلی را به‌کلی برهم بزند.
آیا ایران در مسیر ال‌نینو قرار دارد؟
کارشناسان اقلیم‌شناسی می‌گویند در پاییز و زمستان ۱۴۰۴، ال‌نینو با احتمال زیاد بر بخش‌هایی از خاورمیانه و ایران اثرگذار خواهد بود.
در بررسی‌های اولیه، پیش‌بینی می‌شود:
- در نوار شمالی و غربی کشور (از آذربایجان تا کردستان و گیلان)، احتمال افزایش بارش برف و باران وجود دارد.
- در مقابل، در شرق و جنوب شرق ایران، خطر تداوم خشکی و کاهش بارش همچنان بالاست.
- تهران، همدان و کرمانشاه ممکن است در ماه‌های دی و بهمن شاهد بارش‌هایی سنگین‌تر از میانگین باشند.
با این حال، متخصصان تأکید می‌کنند که اثر ال‌نینو در ایران غیرخطی و منطقه‌ای است؛ یعنی نمی‌توان آن را به‌طور یکسان در کل کشور مشاهده کرد.
تجربه تاریخی ایران از ال‌نینو
در زمستان ۱۳۹۴ نیز وقوع ال‌نینو باعث شد بارش‌های فراتر از میانگین ۲۰ سال اخیر در غرب کشور ثبت شود و سطح آب سدها در استان‌های کرمانشاه، لرستان و ایلام به‌طور چشمگیری بالا رود.
در همان سال، در جنوب شرق کشور مانند سیستان‌وبلوچستان و هرمزگان، بارش‌ها کمتر از حد انتظار بود.
این تضاد اقلیمی، همان چیزی است که ال‌نینو را به پدیده‌ای دووجهی و پیش‌بینی‌ناپذیر تبدیل می‌کند.
ال‌نینو و تغییر اقلیم؛ دو نیرو در یک مسیر
تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین، اثرات ال‌نینو را تشدید می‌کند. در واقع زمین گرم‌تر، باعث می‌شود هر ال‌نینو بعدی، شدیدتر و طولانی‌تر از قبل باشد.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که در دوران بعد از ۲۰۰۰ میلادی، میانگین قدرت ال‌نینو حدود ۱۵ درصد بیشتر از میانگین قرن بیستم بوده است.
چطور می‌توان برای اثرات ال‌نینو آماده شد؟
- مدیریت هوشمند منابع آب: باید مخازن، سدها و شبکه‌های توزیع آب با احتمال بارش‌های ناگهانی یا کمبود در مناطق خشک تطبیق یابد.
- آمادگی شهری و روستایی: پیش‌بینی سیلاب‌ها، پاکسازی مسیر رودخانه‌ها و توسعه هشدارهای زودهنگام می‌تواند از خسارت‌ها بکاهد.
- بازنگری کشاورزی: انتخاب گونه‌های مقاوم به تغییر بارش، از اولویت‌های حیاتی در سال‌های ال‌نینویی است.
جمع‌بندی
پدیده ال‌نینو فقط یک رویداد اقلیمی نیست؛ سیگنالی از بی‌تعادلی زمین است. اگرچه ممکن است برای برخی مناطق ایران به‌معنای بارش بیشتر و بهبود منابع آب باشد، اما برای بخش‌های دیگر می‌تواند آغاز فصلی از خشکسالی یا سیلاب‌های غیرمنتظره باشد.
شناخت علمی این پدیده و آمادگی در برابر پیامدهایش، اکنون بیش از هر زمان دیگری ضروری است.
پرسش های متداول:
۱. پدیده ال‌نینو هر چند سال یک‌بار رخ می‌دهد؟
معمولاً هر ۳ تا ۷ سال یک‌بار فعال می‌شود و اثر آن بین ۹ تا ۱۸ ماه در جو زمین باقی می‌ماند.
۲. آیا ال‌نینو همیشه به معنای بارش بیشتر است؟
خیر. در برخی کشورها بارش و برف را افزایش می‌دهد، در برخی دیگر مانند استرالیا یا اندونزی باعث خشکسالی شدید می‌شود.
۳. آیا ایران از ال‌نینو سود می‌برد؟
در بعضی مناطق بله؛ به‌ویژه نوار شمال‌غربی و غرب کشور. اما شرق و جنوب شرق معمولاً از آن آسیب می‌بینند.
۴. ارتباط ال‌نینو با تغییر اقلیم چیست؟
گرمایش جهانی شدت و فراوانی این پدیده را افزایش داده و باعث می‌شود تأثیراتش پیش‌بینی‌ناپذیرتر باشد.
۵. آیا ال‌نینو بر برف زمستان ایران اثر دارد؟
بله، در سال‌های ال‌نینویی معمولاً احتمال بارش برف سنگین در مناطق کوهستانی ایران بیشتر است؛ همان‌طور که در سال ۱۳۹۴ مشاهده شد.
