به گزارش آناژورنال، در یکی از فصل‌های کتاب Critical Thinking in Psychology (تفکر انتقادی در روان‌شناسی)، گروهی از پژوهشگران دانشگاهی به بررسی موردی شماری از برندگان جایزه نوبل پرداخته‌اند که در سال‌های پس از دریافت این جایزه معتبر، به موضوعاتی خارج از حیطه تخصصی و بعضاً فاقد پایه علمی معتبر علاقه‌مند شده‌اند.
این پدیده که در محافل علمی از آن با عنوان “بیماری نوبل” (Nobel Disease) یاد می‌شود، به حالتی اشاره دارد که برخی نوبلیست‌ها، در سایه شهرت و اعتماد عمومی، به نظریات، ایده‌ها یا ادعاهای شبه‌علمی و اثبات‌نشده گرایش پیدا می‌کنند.
نمونه‌هایی از باور های شبه علمی برندگان نوبل چه بوده است؟
در میان این موارد، پیر کوری، برنده نوبل فیزیک به‌دلیل کشف رادیوم و پولونیوم، بعدها در جلسات احضار ارواح شرکت می‌کرد و باور داشت پدیده‌های ماوراءالطبیعه ممکن است درک ما از مفاهیمی همچون مغناطیس را افزایش دهند.
همچنین ژوزف تامسون، کاشف الکترون و برنده نوبل فیزیک در سال ۱۹۰۶، ۳۴ سال عضو انجمن تحقیقات روانی بود؛ نهادی که به مطالعه پدیده‌هایی چون ادراک فراحسی، تجربه‌های خارج از بدن و ادراک از راه دور می‌پرداخت.
در مواردی افراطی‌تر، برخی نوبلیست‌ها ادعاهایی مطرح کرده‌اند که حتی از دید علاقه‌مندان به ماوراءالطبیعه نیز دور از ذهن است. برای مثال، یکی از برندگان نوبل ادعا کرده بود که با راکونی سبزرنگ و درخشان ملاقات داشته یا با موتورسوار سخنگو گفت‌وگو کرده است.
آیا بیماری نوبل همیشه خطرناک است؟
پژوهشگران در کتاب یادشده تأکید کرده‌اند که همه این گرایش‌ها لزوماً نگران‌کننده یا مضر نیستند. به‌عنوان مثال، برخی نوبلیست‌ها صرفاً به جنبه‌های سرگرم‌کننده‌تر و بی‌ضررتر شبه‌علم گرایش یافته‌اند، مانند پژوهش درباره ادراک فراحسی یا نیروهای ذهنی.
با این حال، در مواردی چون جیمز واتسون، یکی از کشف‌کنندگان ساختار DNA و برنده نوبل پزشکی، این گرایش‌ها به نظریات نژادپرستانه درباره نژاد و هوش منجر شده که آسیب‌زا و عمیقاً مورد انتقاد جامعه علمی قرار گرفته است.
چرا نوبلیست‌ها به شبه‌علم گرایش پیدا می‌کنند؟
کارشناسان عوامل متعددی را برای بروز این پدیده مطرح کرده‌اند:
- اعتماد بیش‌ازحد به توان فکری فرد پس از کسب نوبل
- عدم وجود بازخورد علمی صریح از سوی اطرافیان
- تمایل به ماجراجویی ذهنی و تجربه عرصه‌های ناشناخته
- جایگاه اجتماعی و اعتبار بالای علمی که به افراد امکان می‌دهد سخنانی بدون پشتوانه علمی را نیز مطرح کنند، بدون اینکه فوراً با واکنش شدید مواجه شوند.
سوالات متداول:
بیماری نوبل چیست؟
اصطلاحی است برای توصیف وضعیتی که در آن برخی برندگان نوبل، پس از دریافت جایزه، به باورها یا ادعاهای غیرعلمی و شبه‌علمی علاقه‌مند می‌شوند.
چه نمونه‌هایی از بیماری نوبل وجود دارد؟
پیر کوری در جلسات احضار ارواح شرکت می‌کرد، ژوزف تامسون عضو انجمن تحقیقات روانی بود و برخی ادعاهایی مانند ملاقات با موجودات خیالی یا تجربیات غیرعادی مطرح کرده‌اند.
آیا همه گرایش‌ها به شبه‌علم نگران‌کننده‌اند؟
خیر، برخی صرفاً جنبه سرگرمی دارند، اما مواردی مانند اظهارات نژادپرستانه جیمز واتسون از مصادیق نگران‌کننده هستند.
چه دلایلی برای ابتلای نوبلیست‌ها به این پدیده مطرح شده است؟
اعتماد به نفس بیش از حد، نبود نقد از سوی اطرافیان، علاقه به تجربه امور ناشناخته و اعتبار اجتماعی بالا از دلایل اصلی شمرده می‌شود.
