به گزارش رسانه تحلیلی خبری آناژورنال، در حالی که طی دو دهه گذشته رودخانه زاینده‌رود به‌طور متناوب خشک شده و مشکلات زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای برای استان اصفهان ایجاد کرده، یک فعال حوزه آب و کشاورزی با رد پیشنهاد توقف دائم کشاورزی، راهکارهای مشخص و قانونی برای احیای دائمی این رودخانه ارائه کرد.
حسین محمدرضایی، عضو هیأت رئیسه اتاق اصناف کشاورزی اصفهان و مؤلف آثار مرتبط با نظام حقوقی زاینده‌رود، در گفت‌وگو با ایرنا، اظهارات اخیر عیسی کلانتری، وزیر پیشین کشاورزی و رئیس اسبق سازمان محیط زیست، مبنی بر لزوم تعطیلی کشاورزی در اصفهان را «غیرعلمی، غیرکارشناسی و توهین‌آمیز» توصیف کرد.
جدیدترین اخبار ایران را در آناژورنال بخوانید.
«ارزش سالانه تولیدات کشاورزی استان اصفهان چندین میلیارد دلار است، نه ۱۵۰ میلیون دلار! نگاه کلانتری، معیشت ۲۰۰ هزار خانوار را نادیده می‌گیرد.»
محمدرضایی با اشاره به نقش طرح طوبی در تخریب پوشش گیاهی، افزایش فرسایش خاک و کاهش ورودی آب به رودخانه‌ها، خاطرنشان کرد:
«کلانتری با اجرای طرح‌های غیرکارشناسی، به بحران‌های زیست‌محیطی دامن زد. حالا همان افراد برای احیای منابع آسیب‌دیده نسخه می‌پیچند!»
سهم واقعی کشاورزان از آب زاینده‌رود
وی تصریح کرد بر اساس طومار شیخ بهایی، مصوبات شورای عالی آب، و تصویب‌نامه ۴۳۲۲ هیئت وزیران، ۷۵٪ از آورد زاینده‌رود متعلق به کشاورزان است.
اما اکنون این تعادل به‌نفع صنایع و مصارف شهری تغییر یافته و عملاً تنها درصد اندکی به کشاورزی، محیط زیست و تالاب گاوخونی می‌رسد.
راهکارهای اجرایی برای احیای دائمی زاینده‌رود
محمدرضایی تأکید کرد که بدون نیاز به حذف کشاورزی، می‌توان زاینده‌رود را به صورت دائم احیا کرد.
برخی راهکارهای کلیدی پیشنهادی او عبارتند از:
- اجرای کامل طومار شیخ بهایی و قوانین مصوب مرتبط (قانون توزیع عادلانه آب، مواد ۱۵۸ و ۱۵۹ قانون مدنی)
- توقف فوری انتقال‌های بین‌حوضه‌ای آب از زاینده‌رود به استان‌های دیگر
- کنترل برداشت‌های غیرمجاز از منابع بالادست
- مدیریت دقیق الگوی کشت متناسب با شرایط اقلیمی
- بازچرخانی آب با استفاده از پساب تصفیه شده
- جلوگیری از توسعه غیرضروری صنایع و باغات در مناطق بالادست
«تا زمانی که نگاه ناعادلانه حاکم بر مدیریت آب زاینده‌رود اصلاح نشود، هیچ طرحی به ثمر نمی‌رسد.»
تبعات زیست‌محیطی بی‌آبی زاینده‌رود
عدم جریان دائمی زاینده‌رود منجر به فرونشست زمین، خشکی تالاب گاوخونی، گسترش ریزگردهای سمی و تهدید جدی آثار تاریخی مانند میدان امام (ره) شده است.
همچنین، تعطیلی‌های مکرر کشاورزی، خسارت‌های سنگینی به امنیت غذایی و اقتصاد محلی وارد کرده است.
«زاینده‌رود فقط متعلق به کشاورزان نیست، بلکه میراث طبیعی و فرهنگی همه ایرانیان است. این رود با عدالت آبی احیا می‌شود، نه با پاک‌کردن صورت‌مسئله.»
اطلاعات تکمیلی و آماری:
- مجموع اراضی کشاورزی قابل کشت در استان اصفهان: حدود ۴۸۵ هزار هکتار
- خانوارهای درگیر در بخش کشاورزی استان: بیش از ۲۰۰ هزار خانوار
- میزان آب اختصاص‌یافته به کشاورزان طبق اسناد تاریخی: ۷۵ درصد
- ارزش تقریبی سالانه محصولات کشاورزی استان: چندین میلیارد دلار
سوالات متداول:
1. آیا احیای دائمی زاینده‌رود بدون تعطیلی کشاورزی ممکن است؟
بله. با اجرای قوانین و مصوبات موجود، جلوگیری از انتقال‌های غیرضروری آب و مدیریت صحیح مصرف، می‌توان زاینده‌رود را بدون توقف کشاورزی به‌صورت دائمی جاری ساخت.
2. کشاورزان چه سهمی از آب زاینده‌رود دارند؟
طبق طومار شیخ بهایی و مصوبات قانونی، ۷۵ درصد از آب زاینده‌رود متعلق به کشاورزان و ۲۵ درصد متعلق به سایر مصارف مانند شرب و صنعت است.
3. چرا برخی مسئولان تعطیلی کشاورزی را پیشنهاد می‌دهند؟
برخی بر این باورند که کشاورزی در شرایط خشکسالی پایدار نیست، اما کارشناسان و فعالان حوزه آب معتقدند با اصلاح سیاست‌های آبی، کشاورزی پایدار و رودخانه جاری قابل تحقق است.
4. نقش صنایع در بحران آب زاینده‌رود چیست؟
صنایع بزرگ به‌ویژه در مناطق بالادست، مصرف بسیار بالایی دارند و توسعه بی‌رویه آن‌ها موجب کاهش سهم کشاورزی و محیط زیست شده است.
5. چرا طرح طوبی مورد انتقاد است؟
زیرا بدون بررسی‌های زیست‌محیطی اجرا شد و باعث تخریب مراتع، افزایش فرسایش خاک و کاهش دبی ورودی رودخانه‌ها از جمله زاینده‌رود شد.
6. مهم‌ترین راهکارهای پیشنهادی برای احیای زاینده‌رود چیست؟
- اجرای کامل طومار شیخ بهایی
- جلوگیری از انتقال‌های بین‌حوضه‌ای
- کنترل برداشت‌های غیرمجاز
- بازچرخانی آب با پساب
- اصلاح الگوی کشت
- مهار توسعه نامتوازن صنایع
7. نقش حق‌آبه‌داران سنتی در مدیریت منابع آب چیست؟
حق‌آبه‌داران، صاحبان قانونی و تاریخی سهم آب زاینده‌رود هستند و نقش کلیدی در توزیع عادلانه آب و حفاظت از منابع آن دارند.
8. تالاب گاوخونی چرا مهم است؟
گاوخونی، یک تالاب بین‌المللی و بخشی از چرخه طبیعی رودخانه است که خشک شدن آن باعث افزایش ریزگردهای سمی و بحران‌های زیست‌محیطی می‌شود.
9. آیا فرونشست زمین در اصفهان به زاینده‌رود مربوط است؟
بله. کاهش تغذیه آبخوان‌ها و خشکی بستر رودخانه، موجب فرونشست زمین شده که حتی آثار تاریخی مانند میدان امام را تهدید می‌کند.
10. آیا با مشارکت مردم می‌توان زاینده‌رود را احیا کرد؟
قطعا. مشارکت مردم، کشاورزان، متخصصان، سازمان‌های مردم‌نهاد و نهادهای تصمیم‌گیر در اجرای راهکارهای عادلانه، ضامن پایداری زاینده‌رود است.
