محاصره دوباره سوسنگرد در آبان ۱۳۵۹، زنگ خطری بود که می‌توانست این شهر را به سرنوشت خرمشهر دچار کند.
اما تصمیمی سرنوشت‌ساز، ایستادگی رزمندگان و طراحی یک عملیات مشترک میان سپاه، ارتش و نیروهای جنگ‌های نامنظم، مسیر تاریخ را تغییر داد و یکی از مهم‌ترین آزادسازی‌های آغاز جنگ را رقم زد.
چگونه یک تصمیم مانع سقوط سوسنگرد شد؟
چرا دشمن دوباره سوسنگرد را محاصره کرد؟
به گزارش آناژورنال پس از سقوط خرمشهر، طمع ارتش بعث برای اشغال سوسنگرد و اهواز تقویت شد. اواسط آبان ۱۳۵۹، عراق با تمرکز قوای زرهی خود، پاسگاه سوبله و بستان را تصرف کرد و با بستن جاده سوسنگرد–حمیدیه، حلقه محاصره شهر را شکل داد.
در همین زمان، سپاه استان خوزستان به پیشنهاد اسماعیل دقایقی، مسئولیت فرماندهی سپاه سوسنگرد را به محمدرضا پورکیان سپرد؛ فرماندهی که در یک مدرسه مستقر شد و به سرعت نیروهای محدود خود را سازمان داد.
مقاومت ۲۰ نفره پورکیان در برابر یک تیپ زرهی
در حالی که نیروهای پورکیان کمتر از ۲۰ نفر بودند و تنها چند قبضه کلاش و نارنجک در اختیار داشتند، مقابل تیپ زرهی عراق ایستادند.
این گروه کوچک اما منسجم، با حمله‌ای غافلگیرکننده خط زرهی دشمن را شکستند و چند ساعت ارتش بعث را عقب نگاه داشتند؛ مقاومتی که فرصت حیاتی برای طراحی عملیات اصلی ایجاد کرد.
پورکیان در نهایت هنگام پرتاب آخرین نارنجک خود، به شهادت رسید.
محاصره دوم سوسنگرد؛ تصمیم سرنوشت‌ساز آغاز شد
با تکمیل محاصره دوم، بخشی از مدافعان شهر ناچار شدند در تاریکی شب عقب‌نشینی کنند. این وضعیت باعث شد نگاه همه فرماندهان جنگ به سوسنگرد دوخته شود؛ شهری که نباید به سرنوشت خرمشهر دچار می‌شد.
در همین شرایط، امام خمینی(ره) فرمان دادند: «حصر سوسنگرد باید شکسته شود.»
این فرمان، نیروهای رزم را مصمم‌تر کرد؛ اما بنی‌صدر به عنوان فرمانده کل قوا کارشکنی می‌کرد.
طراحی عملیات مشترک؛ از دزفول تا شیراز
با وجود موانع اداری، ارتش به‌طور خودجوش تیپ دزفول به فرماندهی سرهنگ شهبازی را وارد میدان کرد و حدود ۲۰۰ نیروی بسیجی نیز از شهرهای مختلف خود را به خط مقدم رساندند.
سپاه در آن زمان تیپ یا لشکر رسمی نداشت؛ بنابراین اسماعیل دقایقی مسئول سازمان‌دهی رزمندگان اعزامی شد.
ساعت ۶ صبح جلسه هماهنگی بین دقایقی، شهبازی و مصطفی چمران در محور حمیدیه–سوسنگرد برگزار شد.
دقایقی نیروهای شیراز را برای بستن مسیر زرهی دشمن از غرب شهر در خندق‌ها مستقر کرد. همچنین مأموریت نیروهای سپاه حمیدیه به فرماندهی علی هاشمی، رزمندگان تبریز به فرماندهی علی تجلایی و نیروهای دیگر به فرماندهی صادق حیدرخانی مشخص شد. ارتش و تکاوران چمران نیز مسئولیت‌های جداگانه‌ای بر عهده گرفتند.
۲۵ آبان ۱۳۵۹؛ عملیات آزادسازی آغاز شد
عملیات مشترک در بامداد ۲۵ آبان ۱۳۵۹ با حمله از چندین محور شروع شد. ارتش بعث غافلگیر شد و با عقب‌نشینی سریع، سوسنگرد آزاد شد.
در این عملیات، چندین رزمنده به شهادت رسیدند و مصطفی چمران نیز مجروح شد.
پس از آزادی، لازم بود سپاه سوسنگرد به‌سرعت بازسازی شود. اسماعیل دقایقی موقتاً فرماندهی سپاه را پذیرفت تا در فرصت مناسب فرمانده‌ای جدید تعیین کند.
یک هفته بعد؛ معرفی فرمانده جدید سپاه سوسنگرد
هفته‌ای پس از آزادی، دقایقی به همراه مسعود صفایی مقدم، مخبر، منوچهر آصفی، علیزاده و صادق رضایی با پیکان زردرنگی وارد شهر شدند.
سوسنگرد در آن زمان چیزی جز ویرانی و آوار نبود.
در نهایت دقایقی، صفایی مقدم را به‌عنوان فرمانده سپاه سوسنگرد معرفی کرد.
منبع:
مرضیه نظرلو، روشنای بدر، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، تهران، ۱۴۰۱، ص ۱۹۳ و ۱۹۴.
سوالات متداول
۱. چرا سوسنگرد اهمیت راهبردی داشت؟
به دلیل نزدیکی به اهواز و قرار گرفتن در محور اصلی حمله عراق، سقوط آن می‌توانست مسیر جنگ را تغییر دهد.
۲. چه چیزی مانع سقوط شهر شد؟
ترکیبی از فرمان امام، ایستادگی رزمندگان، اقدام خودجوش ارتش و طراحی عملیات مشترک.
۳. نقش محمدرضا پورکیان چه بود؟
او با تنها ۲۰ رزمنده و تجهیزات محدود چند ساعت ارتش زرهی عراق را متوقف کرد.
۴. عملیات آزادسازی چگونه اجرا شد؟
در بامداد ۲۵ آبان ۱۳۵۹ با مشارکت سپاه، ارتش و نیروهای جنگ‌های نامنظم از چندین محور آغاز شد.
۵. چه فرماندهانی در عملیات نقش محوری داشتند؟
اسماعیل دقایقی، سرهنگ شهبازی، مصطفی چمران، علی هاشمی، علی تجلایی و صادق حیدرخانی.
