گزارش‌های تاریخی از دوران صفویان پرده از واقعیت‌هایی عجیب و کمتر گفته‌شده درباره جادوگری در دربار ایران برمی‌دارند. به‌ویژه دربار شاه سلطان‌حسین صفوی، آخرین پادشاه صفوی، که طبق اسناد، اتاقی مخصوص به «طلسم و جادو» در اختیار داشت.
اتاق طلسم شاه سلطان‌حسین؛ جادو در قلب سیاست صفوی
بر اساس گزارش آناژورنال، شاه سلطان‌حسین صفوی اتاقی داشت که در آن اقلامی غیرمعمول برای اجرای طلسم‌ها نگهداری می‌شد.
در این اتاق عجیب، پوست مار سیاه، پوست سوسمار، جمجمه‌های انسان روغن‌مالی‌شده، کله‌گوسفندهای نقش‌دار و بطری‌هایی پر از گردهای رنگی مرموز دیده می‌شد.
همچنین ابزارهایی از کیمیاگری نیز وجود داشت که نشان می‌داد دربار صفوی علاوه بر سیاست، در پی رمزگشایی از اسرار هستی به روش‌های جادویی نیز بوده است.
ریشه‌های فکری و فرهنگی جادوگری از دیدگاه فریزر
جیمز فریزر، مردم‌شناس سرشناس، جادو را حاصل یک دستگاه معرفتی بدوی می‌داند که بر «قانون شباهت» استوار است.
از نگاه او، جادوگر معتقد است میان پدیده‌ها، اشیاء، اسم‌ها و حتی حرکات، شباهت‌هایی وجود دارد که از طریق آن‌ها می‌توان بر جهان سلطه یافت.
مثلاً:
- حرکات دست جادوگر شبیه حرکت برگ‌هاست؛ او می‌خواهد از این طریق، بر باد یا طبیعت اثر بگذارد.
- زدن سوزن به عروسک دشمن، یعنی آسیب زدن به خود فرد از طریق شبیه‌سازی.
- دزدیدن نام واقعی انسان‌ها نیز برای جادوگران بسیار مهم بود، زیرا باور داشتند با دانستن اسم حقیقی، می‌توانند فرد را تحت تأثیر قرار دهند.
ورود جادو به جهان اسلام از مسیر یونان باستان
این ساختار معرفتی بعدها در دوران یونان و روم باستان عمق بیشتری یافت. فیلسوفانی چون گنوسی‌ها و نوافلاطونی‌ها، به وجود ساختاری سلسله‌مراتبی در عالم باور داشتند که از طریق آن، می‌شد از معلول به علت رسید.
آن‌ها باور داشتند شباهت‌ها در عالم، مسیرهایی برای درک حقیقت‌اند و جادو ابزاری است برای کشف این شباهت‌ها.
با گسترش تمدن اسلامی، این فلسفه‌ها از مراکزی چون حرّان، اسکندریه و انطاکیه به جهان اسلام وارد شدند.
برخی فرقه‌های صوفیانه و اسماعیلی به‌شدت به این افکار علاقه‌مند شده و تلاش کردند میان جادو و عرفان و حکمت اسلامی پیوند بزنند.
طلسم و جادو در دوران صفویه تا عثمانی
در عصر معروف به امپراتوری‌های باروت شامل صفویه در ایران، عثمانی در آناتولی و گورکانیان در هند، جادو و طلسم نه‌تنها در لایه‌های فرهنگی، بلکه در ساختارهای سیاسی و درباری نیز نفوذ یافت. ایران عصر صفوی یکی از کانون‌های مهم این جریان بود و بسیاری از سلاطین و درباریان برای قدرت‌یابی، محافظت از خود یا گشودن بخت، به جادوگران و طلسم‌نویسان متوسل می‌شدند.
سوالات متداول:
آیا واقعاً شاهان صفوی از جادو استفاده می‌کردند؟
بله، گزارش‌های تاریخی درباره شاه سلطان‌حسین نشان می‌دهد او اتاقی مخصوص طلسم و جادو داشت و از ابزارهای کیمیاگری و اشیاء عجیب استفاده می‌کرد.
ریشه جادوگری از کجا می‌آید؟
ریشه جادوگری به نظام‌های معرفتی بدوی برمی‌گردد که باور داشتند میان اشیاء و اسم‌ها رابطه‌ای واقعی وجود دارد. این دیدگاه بعدها در فلسفه‌های یونانی و عرفان اسلامی تلفیق شد.
چرا اسم افراد در جادوگری مهم است؟
جادوگران باور داشتند اسم واقعی هر فرد کلید تسلط بر اوست. به همین دلیل در جوامع باستانی، مردم اسم واقعی خود را مخفی نگه می‌داشتند.
چه زمانی جادو در ایران رواج بیشتری یافت؟
در عصر صفوی، به‌ویژه در زمان شاه سلطان‌حسین، جادوگری و استفاده از طلسم‌ها در دربار گسترش یافت. همچنین، جریان‌های باطنی‌گرای صوفیانه نیز نقش مهمی در رواج آن داشتند.
