امیرمحمد بانکیان، دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی، در یادداشتی برای انصاف‌نیوز نوشت: بحران آب در ایران دیگر صرفاً یک موضوع محیط‌زیستی نیست؛ بلکه اقتصاد، جامعه، فرهنگ، سیاست و حتی امنیت کشور را تحت‌تأثیر قرار داده و ضعف‌های مدیریت منابع طبیعی را آشکار ساخته است.
بحران آب؛ تصویری از کاستی‌های حکمرانی
به گزارش آناژورنال ایران سرزمینی خشک است که قرن‌ها با کم‌آبی سر کرده و میراثی چون قنات‌ها نشان از خلاقیت ایرانیان در مدیریت پایدار منابع دارد.
اما امروز، مجموعه‌ای از عوامل چون تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت، سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد و مصرف بی‌رویه، تعادل دیرینه را برهم زده است.
آیا بحران فقد مخصوص ایران است؟
این چالش محدود به ایران نیست. طبق گزارش سازمان ملل، بیش از دو میلیارد نفر در جهان با تنش آبی روبه‌رو هستند و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ نیمی از جمعیت زمین با کمبود آب مواجه شوند.
در ایران اما موقعیت جغرافیایی و وابستگی به رودخانه‌های مرزی مانند هیرمند، دجله و فرات، بعدی سیاسی و امنیتی به بحران افزوده است.
بحران اب در کشور چه پیامدی داشته است؟
با وجود تصویب قوانینی نظیر قانون توزیع عادلانه آب در دهه شصت، ضعف اجرا و نظارت باعث ناکامی این سیاست‌ها شد. پیامد این ناکامی در قالب اعتراض‌های اجتماعی در استان‌هایی چون خوزستان و اصفهان نمایان گردید.
از سوی دیگر، تحریم‌های بین‌المللی نیز مانع دسترسی به فناوری‌های نو و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های آبی شد.
راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت بحران آب
- تقویت حکمرانی یکپارچه آب
- ایجاد نهادی فرابخشی برای هماهنگی میان وزارت نیرو، جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست.
- اصلاح نظام قیمت‌گذاری آب
- حفظ یارانه برای مصرف‌کنندگان خوش‌مصرف.
- افزایش بازدارنده قیمت برای مشترکان پرمصرف.
- ایجاد انگیزه اقتصادی برای کشاورزان و صنایع در جهت به‌کارگیری سیستم‌های نوین آبیاری و بازیافت آب.
- مشارکت مردمی و محلی
- تشکیل شوراهای محلی آب با حضور کشاورزان و تشکل‌های مدنی.
- تقویت نقش سازمان‌های غیردولتی در نظارت بر مصرف.
- تقویت دیپلماسی آب
- توسعه مذاکرات دوجانبه و چندجانبه با همسایگان.
- تشکیل سازمان‌های منطقه‌ای برای مدیریت مشترک رودخانه‌ها.
- سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین
- استفاده از هوش مصنوعی و سنجش از دور برای پایش منابع.
- توسعه آبیاری هوشمند و تصفیه فاضلاب.
- آموزش و فرهنگ‌سازی عمومی
- آموزش صرفه‌جویی از مدرسه تا دانشگاه.
- ترویج سبک زندگی پایدار با کمک رسانه‌ها.
- بازنگری در سیاست‌های صادراتی
- کاهش صادرات محصولات پرآب‌بر مانند هندوانه.
- تمرکز بر محصولاتی چون زعفران به‌عنوان مزیت رقابتی.
- احیای روش‌های سنتی
- بازسازی قنات‌ها و روش‌های بومی آبیاری پایدار.
- تقویت همکاری‌های بین‌المللی
- استفاده از ظرفیت نهادهایی مانند یونسکو برای دسترسی به فناوری‌های نو.
- مدیریت تقاضا به جای عرضه
- اصلاح الگوی کشت.
- کاهش ضایعات کشاورزی.
- تشویق صنایع کم‌آب‌بر.
سوالات متداول:
بحران آب در ایران ناشی از چیست؟
عوامل اصلی شامل تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت، سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد و مصرف بی‌رویه آب است که تعادل دیرینه منابع آبی را برهم زده‌اند.
پیامدهای بحران آب در ایران چیست؟
این بحران علاوه بر محیط‌زیست، بر اقتصاد، کشاورزی، امنیت غذایی، مهاجرت، اعتراض‌های اجتماعی و روابط سیاسی منطقه‌ای تأثیر گذاشته است.
قنات چه نقشی در مدیریت پایدار آب داشته است؟
قنات‌ها یکی از میراث‌های تمدنی ایران‌اند که با مصرف حداقلی انرژی و کاهش تبخیر، دسترسی پایدار به آب را برای قرن‌ها تضمین کرده‌اند.
راهکارهای اصلی عبور از بحران آب چیست؟
اصلاح نظام قیمت‌گذاری، مدیریت تقاضا به‌جای عرضه، تقویت دیپلماسی آب، مشارکت مردمی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین از راهکارهای کلیدی هستند.
نقش دیپلماسی آب در حل بحران چیست؟
دیپلماسی آب می‌تواند از طریق مذاکرات دوجانبه و چندجانبه با همسایگان و تشکیل سازمان‌های منطقه‌ای، تنش‌ها را کاهش داده و مدیریت مشترک رودخانه‌ها را نهادینه کند.
