با وجود تولید ۹۰ درصد زعفران جهان، ایران طی سال‌های اخیر بخش بزرگی از سهم ارزی خود را از دست داده است. افت شدید ارزش صادرات، تمرکز بازاریابی بر چند کشور محدود و کمبود سرمایه‌گذاری در برندینگ، موجب شده «طلای سرخ» ایران از جایگاه واقعی خود فاصله بگیرد.
چرا صادرات زعفران ایران سقوط کرد؟
به گزارش آناژورنال ایران با تولید حدود ۳۲۸ تُن زعفران در سال ۲۰۲۲، همچنان بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان است. اقلیم خشک خراسان رضوی، شرایطی طبیعی برای کشت این محصول فراهم کرده؛ اما کاهش سطح زیرکشت به دلیل خشکسالی، تغییر کاربری اراضی و هزینه‌های بالا، پایداری تولید را تهدید می‌کند.
در حالی‌که زعفران از اقلام اصلی صادرات غیرنفتی کشور است، ارزش صادرات آن از بیش از ۳۵۰ میلیون دلار به حدود ۱۱۴ میلیون دلار در کمتر از یک دهه کاهش یافته است. سهم زعفران از کل صادرات کشاورزی نیز از ۵ درصد به ۲ درصد تنزل یافته؛ روندی که نشان‌دهنده ضعف ساختاری در زنجیره ارزش و بازاررسانی است.
چه عواملی صادرات زعفران را تضعیف کرده‌اند؟
چند عامل کلیدی در افت صادرات زعفران نقش داشته‌اند:
- تمرکز صادرات بر چند مقصد محدود: حدود ۳۰ درصد زعفران ایران به امارات صادر می‌شود و این وابستگی، ریسک‌های بازار را افزایش می‌دهد.
- فقدان ارزش افزوده: بیشتر صادرات به شکل فله‌ای انجام می‌شود و کشورهایی مانند اسپانیا و چین با بسته‌بندی مجدد، سود اصلی را می‌برند.
- افزایش هزینه‌های تولید و محدودیت‌های اقلیمی: گرانی نیروی کار و کم‌آبی، توان رقابت را کاهش داده است.
- تحریم‌ها و موانع لجستیکی: محدودیت‌های نقل‌وانتقال مالی و حمل‌ونقل بین‌المللی، مانع ورود به بازارهای تازه شده است.
آیا می‌توان بازار جهانی زعفران را پس گرفت؟
با وجود چالش‌ها، بازار جهانی زعفران همچنان پویایی بالایی دارد. تقاضا در اتحادیه اروپا، چین، هند و بازارهای منطقه‌ای رو به رشد است. کارشناسان معتقدند ایران می‌تواند با اجرای یک استراتژی چندوجهی صادراتی، سهم از دست‌رفته خود را بازیابد:
- توسعه برندهای بین‌المللی و بسته‌بندی استاندارد.
- حمایت مالی و آموزشی از کشاورزان برای ارتقای کیفیت.
- تنوع‌بخشی به بازارها از طریق توافقات تجاری و نمایشگاه‌های بین‌المللی.
- به‌کارگیری روش‌های نوین مدیریت آب و کشاورزی کم‌آب‌بر.
- ایجاد سامانه‌های ردیابی اصالت محصول و حمایت از تولید فرآورده‌های مشتق از زعفران در صنایع غذایی و دارویی.
چشم‌انداز آینده زعفران ایران چیست؟
بازسازی زنجیره ارزش زعفران — از مزرعه تا برند — می‌تواند موقعیت ایران را به عنوان مرجع جهانی زعفران اصیل تثبیت کند. در شرایطی که کشور به دنبال تقویت صادرات غیرنفتی است، سرمایه‌گذاری در ارزش افزوده زعفران نه‌تنها سودآور، بلکه راهبردی است. در غیر این صورت، ایران همچنان تولیدکننده خام‌فروش باقی خواهد ماند و دیگر کشورها سهم اصلی بازار را تصاحب خواهند کرد.
سوالات متداول:
۱. چرا به زعفران ایران «طلای سرخ» گفته می‌شود؟
به دلیل کمیابی، ارزش بالای هر گرم، و کاربردهای دارویی و غذایی گسترده، زعفران به «طلای سرخ» معروف است.
۲. چه عواملی موجب کاهش صادرات زعفران شده‌اند؟
خام‌فروشی، تمرکز صادرات بر چند کشور، هزینه‌های تولید بالا و نبود برند جهانی از عوامل اصلی کاهش صادرات هستند.
۳. کدام کشورها بیشترین واردکننده زعفران ایران هستند؟
امارات، اسپانیا، چین و هند از مهم‌ترین مقاصد صادراتی زعفران ایران محسوب می‌شوند.
۴. آیا امکان بازیابی بازار جهانی زعفران برای ایران وجود دارد؟
بله، با بهبود بسته‌بندی، تنوع‌بخشی بازار، و توسعه برندهای صادراتی می‌توان سهم از دست‌رفته را بازگرداند.
۵. نقش دولت در احیای صادرات زعفران چیست؟
سیاست‌گذاری برای حمایت مالی کشاورزان، توسعه زیرساخت صادرات، کاهش واسطه‌گری و تقویت حضور ایران در بازارهای بین‌المللی از اقدامات ضروری دولت است.
