در حالی‌که خیابان انقلاب همواره به‌عنوان نماد فرهنگ و دانشگاه در تهران شناخته می‌شود، حضور گسترده‌ی دست‌فروشان کتاب و کالاهای فرهنگی در این مسیر، پرسشی جدی را پیش رو گذاشته است: «پیاده‌رو خیابان انقلاب برای کیست؟»؛ مردم، فرهنگ یا معیشت؟
خیابان انقلاب؛ پیاده‌روی که به بازار بدل شد
به گزارش آناژورنال، رواج بازار غیررسمی و پدیده‌ی دست‌فروشی در سال‌های اخیر باعث شده نام برخی نقاط تهران با نوعی کالا پیوند بخورد؛ چنان‌که میدان فردوسی یادآور دلار و خیابان ناصرخسرو تداعی‌گر دارو است.
در این میان، خیابان انقلاب از میدان انقلاب تا تئاتر شهر نیز به مرکز فروش کتاب‌های دست‌دوم و اجناس فرهنگی بدل شده است؛ جایی که نیمی از پیاده‌رو را بساط‌های فروشندگان اشغال کرده‌اند.
چرا دست‌فروشی در خیابان انقلاب گسترش یافته است؟
افزایش نرخ بیکاری، تورم و محدودیت فرصت‌های شغلی، بسیاری از جوانان و بازنشستگان را به سمت دست‌فروشی سوق داده است. از سوی دیگر، محدودیت‌های رسمی در حوزه‌ی نشر و ممیزی، انگیزه‌ی عرضه‌ی آزادتر کتاب‌ها را در این خیابان تقویت کرده است.
آیا منع دست‌فروشی با عدالت اجتماعی سازگار است؟
در گذشته، منع دست‌فروشی بیشتر با توجیه حفظ نظم شهری مطرح می‌شد؛ اما مخالفان می‌گویند که این تصمیم‌ها معیشت اقشار کم‌درآمد را تهدید می‌کند.
از نگاه اقتصادی، بازار آزاد تفاوتی میان فروش رسمی و غیررسمی قائل نیست و تنها بر رضایت خریدار و فروشنده استوار است. از این منظر، دست‌فروشان خیابان انقلاب نیز بخشی از سازوکار طبیعی عرضه و تقاضا هستند.
کتاب؛ کالای فرهنگی یا ابزار معیشت؟
اگرچه بیشتر دست‌فروشان انقلاب، کتاب یا محصولات فرهنگی می‌فروشند، اما نگاه اقتصادی به این فضا در حال غلبه بر نگاه فرهنگی است.
کارشناسان شهری هشدار می‌دهند که نبود سیاست‌گذاری مشخص برای ساماندهی دست‌فروشی فرهنگی، می‌تواند چهره‌ی فرهنگی‌ترین خیابان تهران را به بازاری بی‌هویت بدل کند.
راهکار چیست؟
شهرداری تهران در سال‌های گذشته چندین بار طرح‌هایی برای انتقال دست‌فروشان به بازارچه‌های موقت فرهنگی مطرح کرده اما هیچ‌یک به‌طور پایدار اجرا نشده است.
شاید راه‌حل، نه در جمع‌آوری قهری و نه در آزادی مطلق باشد، بلکه در تعریف جایگاه رسمی برای بازار فرهنگی انقلاب نهفته باشد؛ بازاری که هم معیشت را حفظ کند و هم فرهنگ را.
پرسش‌های متداول:
- چرا خیابان انقلاب به مرکز فروش کتاب‌های دست‌فروشی تبدیل شده است؟
به‌دلیل تمرکز مراکز فرهنگی و دانشگاه‌ها، این خیابان به محل طبیعی عرضه کتاب‌های دست‌دوم و محصولات فرهنگی بدل شده است. - آیا دست‌فروشی در خیابان انقلاب قانونی است؟
خیر، از نظر شهرداری فعالیت دست‌فروشان بدون مجوز رسمی محسوب می‌شود، اما در عمل به‌طور گسترده انجام می‌گیرد. - آیا حضور دست‌فروشان به فضای فرهنگی خیابان لطمه می‌زند؟
کارشناسان معتقدند که اگر ساماندهی نشود، بله؛ اما با مدیریت هدفمند می‌تواند به رونق فرهنگی نیز کمک کند. - آیا شهرداری تهران برنامه‌ای برای ساماندهی دست‌فروشان دارد؟
طرح‌هایی برای ایجاد بازارچه‌های فرهنگی موقت ارائه شده اما تاکنون به‌صورت پایدار اجرا نشده است. - چه تفاوتی میان بازار رسمی و غیررسمی در فروش کتاب وجود دارد؟
در بازار رسمی، کتاب‌ها با مجوز نشر عرضه می‌شوند؛ اما در بازار غیررسمی، کتاب‌های بدون مجوز یا نایاب نیز به فروش می‌رسند. - آیا دست‌فروشی در خیابان انقلاب تنها محدود به کتاب است؟
خیر، در کنار کتاب، لوازم‌التحریر، آثار هنری و کالاهای فرهنگی دیگر نیز عرضه می‌شود. - آیا خیابان انقلاب هنوز نماد فرهنگ تهران محسوب می‌شود؟
بله، اما با تغییر کارکرد تدریجی پیاده‌روها، نگرانی‌هایی درباره حفظ چهره فرهنگی این خیابان وجود دارد.
تحریریه آناژورنال | گروه جامعه و فرهنگ
