نام حدیثی که امام رضا (ع) هنگام ورود به نیشابور بیان کردند، “حدیث سلسله‌الذهب” است؛ حدیثی قدسی که نه‌تنها اهمیت توحید را نشان می‌دهد، بلکه جایگاه ولایت در مسیر ایمان را نیز تبیین می‌کند.
ماجرای نقل حدیث سلسله‌الذهب در نیشابور چه بود؟
به گزارش آناژورنال در سال 200 هجری قمری، هنگامی که امام رضا علیه‌السلام در مسیر تبعید سیاسی از مدینه به خراسان بودند، هنگام عبور از شهر نیشابور جمع بزرگی از علما، محدثان و مردم از ایشان خواستند که حدیثی از اجدادشان روایت کنند.
امام رضا بر مرکب ایستاد و این حدیث بلندمرتبه را، با زنجیره‌ای از راویان که همگی معصوم بودند، بیان فرمود.
متن کامل حدیث سلسله الذهب از امام رضا (ع)
«قال رسول الله صلى‌الله عليه وآله: قال جبرئيل عليه‌السلام: قال الله جل جلاله: “كلمة لا إله إلا الله حصني، فمن دخل حصني أمن من عذابي”… ثم قال الإمام الرضا عليه‌السلام: بشروطها، وأنا من شروطها»
ترجمه روان:
خداوند فرمود: “ذکر لا اله الا الله دژ من است؛ هر کس وارد این دژ شود، از عذابم در امان خواهد بود”… سپس امام رضا افزودند: “اما با شرط‌هایش. و من یکی از شرط‌های آن هستم”.
چرا این حدیث به سلسله‌الذهب (زنجیره طلایی) معروف است؟
این نام به‌خاطر زنجیره سندی حدیث است. تمام راویان حدیث، از پدر به پسر، همگی امامان معصوم شیعه‌اند که در نهایت به پیامبر و سپس به خداوند می‌رسند.
در هیچ حدیث دیگری چنین زنجیره‌ای از راویان معصوم وجود ندارد. به همین دلیل، علمای شیعه و اهل سنت، آن را از احادیث متواتر و معتبر می‌دانند.
تفسیر علمای بزرگ درباره حدیث سلسله الذهب امام رضا
🔹 شیخ صدوق
در کتاب «عیون اخبار الرضا» حدیث را با سند کامل آورده و تأکید می‌کند که امام رضا (ع) با بیان عبارت «و أنا من شروطها»، جایگاه امامت را جزئی لاینفک از توحید معرفی کردند.
🔹 علامه مجلسی
در «بحار الانوار» می‌نویسد: این حدیث تنها درباره توحید نیست؛ بلکه ناظر به ارتباط عمیق میان ایمان واقعی و پذیرش ولایت اهل بیت است. مجلسی معتقد است امام رضا این پیام را در قلب مرکزی تشیع یعنی نیشابور جا گذاشت.
🔹 علوی تهرانی
در تفسیرهای معاصر، ایشان تأکید می‌کند که ولایت امامان معصوم، شرط ورود به قلعه توحید است. او حدیث را شاهدی بر انحصار راه نجات در پیروی از ولایت اهل بیت می‌داند.
🔹 سید سلمان صفوی
از منظر فلسفه سیاسی تشیع، این حدیث را تأسیس “دولت توحید محور” می‌داند و آن را کلید شکل‌گیری تشیع ایرانی با محوریت امام رضا تحلیل می‌کند.
اهمیت حدیث سلسله الذهب در تاریخ تشیع
- نخستین حدیث قدسی که امامی معصوم در حضور هزاران نفر با سند کامل نقل کرد.
- به‌نوعی مانیفست سیاسی-مذهبی تشیع در یک محیط عمومی بود.
- نقطه شروع تأثیر عمیق فرهنگی امام رضا در خراسان و سپس ایران
- پیوند عمیق بین توحید، ولایت و امامت در یک عبارت کوتاه و پرمفهوم
سوالات متداول کاربران درباره حدیث سلسله الذهب
۱. حدیث سلسله‌الذهب چه معنایی دارد؟
حدیثی قدسی است که امام رضا هنگام عبور از نیشابور بیان کردند. مضمون اصلی‌اش: توحید دژ امن است، اما ورود به آن مشروط به ولایت اهل بیت است.
۲. چرا به این حدیث زنجیره طلایی می‌گویند؟
به دلیل اینکه راویان آن تنها امامان معصوم هستند؛ زنجیره‌ای بی‌نقص، که به خداوند ختم می‌شود.
۳. آیا فقط منابع شیعه این حدیث را آورده‌اند؟
خیر. برخی علمای اهل سنت مانند حسکانی نیز این حدیث را در کتاب‌هایی چون «شواهد التنزیل» نقل کرده‌اند.
۴. این حدیث چه کاربردی در عقاید شیعه دارد؟
بسیاری از علما آن را از مستندترین احادیث در اثبات جایگاه ولایت و امامت در چارچوب ایمان و توحید می‌دانند.
۵. کدام کتاب‌ها معتبرترین منابع برای بررسی این حدیث‌اند؟
عیون اخبار الرضا، التوحید شیخ صدوق، بحار الانوار، شواهد التنزیل حسکانی، و شرح حدیث سلسله‌الذهب علامه مجلسی.
حدیث سلسله‌الذهب تنها یک روایت تاریخی نیست. آنچه امام رضا (ع) در نیشابور بیان کرد، نقطه پیوند توحید و ولایت است.
هر کلمه‌اش، فلسفه‌ای عمیق از ایمان شیعی را در خود نهفته دارد. اگر کسی بخواهد حقیقت ایمان را درک کند، باید این حدیث را نه‌فقط بخواند، بلکه بفهمد و بپذیرد.
