ابرخشت چیست؟

تصور کن یک خانه ساخته شده از خاک، نه تنها مقاوم در برابر زلزله، بلکه کاملاً سازگار با محیط‌زیست و ساخته شده با استفاده از منابع طبیعی.

این دقیقاً همان چیزی است که ابرخشت به ارمغان می‌آورد!

ابرخشت یک اختراع ایرانی است که به کمک فناوری نوآورانه‌ای که از گذشته‌های دور الهام گرفته، می‌تواند ساخت‌وساز را متحول کند.

این تکنیک نه تنها به‌عنوان راهی برای مسکن پایدار و ارزان قیمت در نظر گرفته می‌شود، بلکه با توجه به کاربردهای آن در ساخت خانه‌های مقاوم در برابر بلایای طبیعی، می‌تواند دنیای معماری را به سمت آینده‌ای سبز و ایمن‌تر هدایت کند.

اگر به دنبال راه‌حل‌هایی برای ساخت‌وساز به روش‌های نوین و پایدار هستید، ابرخشت چیزی است که باید به آن توجه کنید.

با آناژورنال از بروزترین اطلاعات آگاه شوید.

تاریخچه ابداع ابرخشت

نادر خلیلی، معمار و فیلسوف ایرانی، در دهه ۱۹۸۰ میلادی با الهام از سکونتگاه‌های کهن در مناطق بیابانی، روش ابرخشت را توسعه داد.

او با ترکیب تکنیک‌های سنتی و نوآوری‌های مدرن، سیستمی را ایجاد کرد که با استفاده از منابع محلی و مواد در دسترس، امکان ساخت مسکن‌های پایدار و مقاوم را فراهم می‌کند.

این روش در پروژه‌های مختلفی از جمله پناهگاه‌های اضطراری و خانه‌های دائمی در سراسر جهان مورد استفاده قرار گرفته است.

در سال ۱۹۸۴، نادر خلیلی در سمپوزیومی که توسط ناسا برگزار شد، تکنیک کیسه‌های خاکی ابرخشت را معرفی کرد.

هدف این سمپوزیوم بررسی روش‌های ساخت‌وساز با استفاده از مواد موجود در کره ماه و مریخ بود.

خلیلی با ارائه این روش، نشان داد که چگونه می‌توان با استفاده از مواد طبیعی و در دسترس، سازه‌هایی مقاوم و پایدار ساخت.

در سال ۱۹۹۵، نادر خلیلی و سازمان ملل متحد ۱۵ پناهگاه برای پناهندگان جنگ خلیج فارس در ایران ساختند.

این پناهگاه‌ها با استفاده از تکنیک ابرخشت ساخته شدند و نشان‌دهنده کارایی و پایداری این روش در شرایط سخت بودند.

از آن زمان، روش ابرخشت در کشورهای مختلفی از جمله کانادا، مکزیک، برزیل، بلیز، کاستاریکا، شیلی، ایران، هند، روسیه، مالی، تایلند و ایالات متحده مورد استفاده قرار گرفته است.

این تکنیک به دلیل هزینه پایین، سرعت ساخت بالا و سازگاری با محیط‌زیست، به‌عنوان یک راه‌حل مؤثر برای مسکن‌های پایدار و مقاوم در برابر بلایای طبیعی شناخته می‌شود.

روش ساخت با ابرخشت

تکنیک ابرخشت، که توسط معمار ایرانی نادر خلیلی ابداع شده است، یک روش نوآورانه و پایدار برای ساخت‌وساز است که با استفاده از مواد طبیعی و در دسترس، سازه‌هایی مقاوم و مقرون‌به‌صرفه ایجاد می‌کند.

در ادامه، مراحل ساخت با این روش به‌تفصیل توضیح داده می‌شود:

1. آماده‌سازی مواد:

• کیسه‌های پارچه‌ای: از لوله‌های پارچه‌ای بلند (معمولاً از جنس پلی‌پروپیلن) با عرض حدود ۴۰ تا ۵۰ سانتی‌متر و طول متناسب با نیاز استفاده می‌شود. این کیسه‌ها به‌عنوان قالب برای پر کردن خاک عمل می‌کنند.
• خاک: خاک محلی با کیفیت مناسب انتخاب می‌شود. در صورت لزوم، خاک با افزودن آب مرطوب می‌شود تا قابلیت فشرده‌سازی بهتری داشته باشد.
• سیم‌های خاردار: برای اتصال و تثبیت لایه‌ها، از سیم‌های خاردار با ضخامت مناسب استفاده می‌شود.

2. پر کردن کیسه‌ها:

• کیسه‌های پارچه‌ای با خاک مرطوب پر می‌شوند. مقدار خاک باید به‌گونه‌ای باشد که پس از فشرده‌سازی، کیسه به‌صورت محکم و مستحکم درآید.

3. چیدمان لایه‌ها:

• کیسه‌های پر شده به‌صورت لایه‌لایه روی هم قرار می‌گیرند. در هر لایه، سیم‌های خاردار به‌صورت افقی قرار داده می‌شوند تا لایه‌ها به هم متصل شوند و از لغزش جلوگیری شود.
• با استفاده از سیم‌های خاردار، لایه‌ها به‌صورت محکم به هم متصل می‌شوند.

4. فشرده‌سازی و تثبیت:

• پس از چیدمان هر لایه، با استفاده از ابزارهای مناسب، لایه‌ها فشرده می‌شوند تا استحکام سازه افزایش یابد.

5. شکل‌دهی به سازه:

• با ادامه چیدمان لایه‌ها و استفاده از قالب‌های موقت، می‌توان به سازه‌های مختلفی مانند گنبد، قوس یا طاق دست یافت.

6. تکمیل و محافظت:

• پس از تکمیل سازه، می‌توان سطح آن را با لایه‌ای از خاک یا مواد طبیعی پوشش داد تا از تأثیرات جوی محافظت شود.

این روش ساخت، علاوه بر کاهش هزینه‌ها، به دلیل استفاده از مواد طبیعی و در دسترس، تأثیرات منفی بر محیط‌زیست را کاهش می‌دهد و به‌عنوان یک راه‌حل پایدار در ساخت‌وساز مطرح است.

مزایای استفاده از ابرخشت

۱. مقاومت در برابر زلزله و بلایای طبیعی:

سازه‌های ابرخشتی به دلیل طراحی منحنی و شکل خاص لایه‌ها، ویژگی فشردگی بالا و وزن مناسب، در برابر نیروهای زلزله و بلایای طبیعی مقاوم هستند.

این روش ساخت به گونه‌ای است که فشارهای وارده از طریق ساختار گنبدی یا قوسی به‌طور یکنواخت در سطح سازه توزیع می‌شود، که این امر منجر به مقاومت بهتر در برابر تکانه‌ها و لرزش‌ها می‌شود.

علاوه بر این، کیسه‌های خاکی و فشرده‌سازی لایه‌ها، مقاومت این سازه‌ها را در برابر بارهای سنگین افزایش می‌دهد.

در مناطقی که زلزله‌های شدید یا طوفان‌های سنگین رایج است، استفاده از این روش می‌تواند ایمنی ساکنان را تضمین کند.

این ویژگی به ویژه در مناطقی که احتمال بروز بلایای طبیعی بیشتر است، اهمیت زیادی دارد.

۲. هزینه پایین ساخت:

یکی از مهم‌ترین مزایای ابرخشت، کاهش چشمگیر هزینه‌های ساخت است.

این تکنیک به‌ویژه برای جوامع کم‌درآمد یا در مناطقی که دسترسی به مصالح ساختمانی گران‌قیمت محدود است، می‌تواند گزینه‌ای ایده‌آل باشد.

از آنجا که مواد اولیه ساخت ابرخشت به‌طور عمده خاک محلی و کیسه‌های پارچه‌ای است، هزینه‌ها به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.

علاوه بر این، ساخت با این روش نیاز به نیروی کار ماهر ندارد و فرآیندهای ساخت ساده‌تر از روش‌های مرسوم است، که این امر باعث می‌شود که هزینه‌های اضافی مانند دستمزد کارگران متخصص و تأمین مصالح کاهش یابد.

این روش می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای مناطق فقیر یا بحران‌زده باشد که در آن‌ها منابع مالی محدود است.

۳. سازگاری با محیط‌زیست:

ابرخشت یکی از بهترین انتخاب‌ها برای ساخت‌وساز پایدار و دوستدار محیط‌زیست است.

استفاده از خاک محلی، کاهش مصرف مصالح صنعتی و در نتیجه کاهش ردپای کربنی، باعث می‌شود این روش ساخت کمترین تأثیر منفی را بر محیط‌زیست بگذارد.

همچنین، در این روش به‌جای استفاده از مواد مصنوعی و شیمیایی که ممکن است به خاک و آب آسیب برسانند، از مواد طبیعی بهره‌برداری می‌شود.

این ویژگی باعث می‌شود که سازه‌های ساخته شده با ابرخشت در تمام طول عمر خود کمترین تأثیر را بر اکوسیستم اطراف داشته باشند.

این ویژگی باعث می‌شود که ابرخشت به گزینه‌ای عالی برای ساخت‌وساز در جوامع محیط‌زیست‌محور و پایدار تبدیل شود.

۴. سرعت ساخت بالا:

از آنجا که مواد اصلی برای ساخت ابرخشت به‌راحتی در دسترس هستند و فرایند ساخت بسیار ساده است، این روش زمان ساخت را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد.

در مواقع بحرانی یا هنگامی که نیاز به ساخت سریع پناهگاه‌ها یا مسکن‌ها وجود دارد، این روش می‌تواند به سرعت به کمک آید.

همچنین، به دلیل استفاده از نیروی کار محلی و کم‌هزینه، سرعت اجرای پروژه‌ها در مقایسه با روش‌های مرسوم سریع‌تر خواهد بود.

به‌ویژه در شرایط اضطراری مانند بلایای طبیعی، استفاده از این روش می‌تواند به سرعت پناهگاه‌های موقت یا دائمی برای افراد فراهم آورد.

کاربردهای ابرخشت

۱. پناهگاه‌های اضطراری:

در مواقع بحران‌ها و بلایای طبیعی، مانند زلزله، سیل یا طوفان، استفاده از تکنیک ابرخشت می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل فوری و مقرون‌به‌صرفه برای ساخت پناهگاه‌های اضطراری به کار رود.

سرعت بالا در ساخت، هزینه پایین و قابلیت استفاده از مواد موجود در محیط باعث شده تا این روش در بسیاری از مناطق آسیب‌دیده و در حال بحران مورد استفاده قرار گیرد.

از آنجا که این ساختارها به‌راحتی و با حداقل امکانات قابل پیاده‌سازی هستند، ابرخشت می‌تواند نقش مؤثری در تسریع عملیات امدادرسانی ایفا کند.

استفاده از ابرخشت برای ساخت پناهگاه‌های اضطراری در بسیاری از مناطق زلزله‌خیز و بحران‌زده، به اثبات رسیده است.

۲. مسکن‌های دائمی:

یکی دیگر از کاربردهای اصلی ابرخشت، ساخت مسکن‌های دائمی و پایدار در مناطقی است که هزینه ساخت‌وساز بالاست یا دسترسی به مصالح ساختمانی محدود است.

این تکنیک می‌تواند خانه‌های مقاوم و بادوام برای افرادی که در مناطق روستایی یا کم‌جمعیت زندگی می‌کنند، تأمین کند.

علاوه بر این، ابرخشت می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل مناسب برای ساخت مسکن در مناطقی با شرایط جوی نامساعد یا در معرض بلایای طبیعی باشد، چرا که سازه‌های آن می‌توانند با مقاومت بالا در برابر شرایط سخت جوی از جمله بادهای شدید، بارش برف و زلزله مواجه شوند.

در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، این روش می‌تواند به حل مشکلات مسکن کمک کند.

۳. ساختمان‌های عمومی:

ابرخشت نه‌تنها برای مسکن فردی بلکه برای ساخت‌وسازهای عمومی نیز مناسب است.

مدارس، بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی، فضاهای اجتماعی و سایر ساختمان‌های عمومی می‌توانند با استفاده از این روش ساخته شوند.

به‌ویژه در مناطقی که نیاز به ساخت سریع و کم‌هزینه وجود دارد، ابرخشت می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل مؤثر در توسعه زیرساخت‌های عمومی به کار رود.

همچنین، برای ساخت مراکز آموزشی و بهداشتی در مناطق دورافتاده و کم‌برخوردار، این روش می‌تواند بسیار کارآمد باشد.

برای جوامع روستایی و دورافتاده، استفاده از ابرخشت در ساخت مدارس و مراکز بهداشتی می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای توسعه اجتماعی و اقتصادی فراهم کند.

نمونه‌های موفق از سازه‌ های ابرخشتی

۱. ایران:

• هتل ماجرا در جزیره هرمز: این هتل با استفاده از ۲۰۰ گنبد ابرخشتی ساخته شده و به‌عنوان یک نمونه موفق از کاربرد این تکنیک در ایجاد مجتمع‌های اقامتی و گردشگری مطرح است.

۲. آمریکا:

• پناهگاه‌های اضطراری در کالیفرنیا: در سال ۱۹۹۵، ۱۵ پناهگاه برای پناهندگان جنگ خلیج فارس در ایران توسط نادر خلیلی و سازمان ملل متحد ساخته شد. این پناهگاه‌ها با استفاده از تکنیک ابرخشت ساخته شده و به‌عنوان نمونه‌ای از کاربرد این روش در شرایط اضطراری مطرح هستند.

۳. اردن:

• اردوگاه پناهندگان الزعتری: در این اردوگاه، از تکنیک ابرخشت برای ساخت پناهگاه‌ها استفاده شده است. این روش به دلیل سرعت ساخت و هزینه پایین، گزینه‌ای مناسب برای تأمین مسکن موقت در شرایط بحرانی است.

۴. مکزیک و هند:

• در این کشورها، پروژه‌های مختلفی با استفاده از تکنیک ابرخشت برای ساخت مسکن‌های پایدار و مقاوم در برابر بلایای طبیعی انجام شده است. این پروژه‌ها نشان‌دهنده کاربرد گسترده و موفق این روش در مناطق مختلف جهان است.

۵. نپال:

• مدرسه پگاسوس در نپال: در سال ۲۰۰۶، نادر خلیلی با همکاری سازمان‌های بین‌المللی، مدرسه‌ای با ۴۰ ساختمان گنبدی شکل ابرخشتی در نپال ساخت. این مدرسه در برابر زلزله‌های شدید مقاوم بود و پس از زلزله ۷ و ۹ ریشتری در سال ۲۰۱۵، آسیب‌های کمی دید.

این نمونه‌ها نشان‌دهنده توانمندی و کارایی تکنیک ابرخشت در ساخت سازه‌های مقاوم، پایدار و مقرون‌به‌صرفه در شرایط مختلف جوی و جغرافیایی است.

ابرخشت به عنوان یک اختراع ایرانی، نشان‌دهنده ترکیب هوشمندانه‌ای از دانش سنتی و نوآوری مدرن است که راه‌حلی پایدار، مقرون‌به‌صرفه و مقاوم برای نیازهای مسکن ارائه می‌دهد.

این روش با تأکید بر استفاده از منابع محلی و طراحی‌های الهام‌گرفته از طبیعت، می‌تواند نقشی مؤثر در توسعه مسکن پایدار و کاهش تأثیرات منفی بر محیط‌زیست ایفا کند.

سوالات متداول:

۱. ابرخشت چیه؟

ابرخشت یک روش ساخت و ساز خاصه که با استفاده از خاک و کیسه‌های پارچه‌ای ساخته میشه.

این تکنیک در واقع ترکیب طراحی‌های سنتی با نوآوری‌های مدرن هست.

مهمترین ویژگی اینه که از مواد طبیعی و در دسترس استفاده میشه و ساخت سازه‌ها خیلی مقرون‌به‌صرفه و سریع انجام میشه.

۲. ابرخشت چه فایده‌هایی داره؟

ابرخشت مزایای زیادی داره. اولین مورد اینه که خیلی مقاوم در برابر بلایای طبیعی مثل زلزله و سیل هست.

بعد از اون، هزینه‌های ساختش خیلی پایین‌تر از روش‌های معمولیه و چون از خاک محلی استفاده میشه، تاثیرات منفی روی محیط‌زیست نداره.

علاوه بر این، سرعت ساخت این سازه‌ها خیلی بالاست، مخصوصاً وقتی نیاز به ساخت سریع داریم.

۳. چرا از ابرخشت برای ساخت پناهگاه‌ها استفاده می‌کنن؟

چون این روش خیلی سریع و مقرون‌به‌صرفه هست.

وقتی در شرایط بحرانی مثل بلایای طبیعی قرار داریم، نیاز به یک راه‌حل فوری و کم‌هزینه داریم.

ابرخشت می‌تونه پناهگاه‌هایی مقاوم و امن بسازه که هم سریع ساخته بشه و هم هزینه‌اش خیلی پایین باشه.

۴. آیا ابرخشت برای ساخت خانه‌های دائمی هم مناسبه؟

بله، کاملاً! ابرخشت نه فقط برای پناهگاه‌ها بلکه برای خانه‌های دائمی هم می‌تونه استفاده بشه.

این تکنیک می‌تونه خانه‌هایی مقاوم، پایدار و با هزینه کم بسازه.

مخصوصاً در مناطقی که دسترسی به مصالح ساختمانی محدود یا هزینه‌ها بالاست، ابرخشت می‌تونه راه‌حل مناسبی باشه.

۵. ابرخشت مقاوم در برابر زلزله هست؟

بله! یکی از بزرگترین مزایای ابرخشت اینه که سازه‌هایی که با این تکنیک ساخته می‌شن، خیلی مقاوم در برابر زلزله هستن.

ساختار منحنی و فشرده لایه‌ها باعث می‌شه که فشارها به‌طور یکنواخت در سازه توزیع بشه و این به مقاومت بیشتر در برابر تکانه‌های زلزله کمک می‌کنه.