در دنیای امروز که نورهای مصنوعی، شب‌ها را تسخیر کرده‌اند، مشاهده کهکشان راه شیری برای بخش بزرگی از جمعیت جهان تقریباً غیرممکن شده است.
جدیدترین اخبار را در آناژورنال بخوانید.
پدیده «آلودگی نوری» نه‌تنها رؤیت آسمان شب و علم نجوم را با چالش روبرو کرده، بلکه تهدیدی جدی برای گونه‌های زیستی شب‌زی و حتی پوشش گیاهی به شمار می‌رود.
به گزارش رسانه تحلیلی خبری آناژورنال، کهکشان راه شیری که روزگاری الهام‌بخش شعر، فلسفه، هنر و دانش بشری بود، اکنون زیر بار نورهای بی‌وقفه شهری پنهان شده و از حافظه جمعی انسان‌ها در حال حذف شدن است.
براساس آمار، بیش از ۸۰ درصد جمعیت کره زمین در مناطقی زندگی می‌کنند که عملاً امکان مشاهده این منظره‌ی شگفت‌انگیز را از دست داده‌اند.
هفته جهانی آسمان تاریک
«حامد میرزا خلیلی»، نماینده انجمن بین‌المللی آسمان تاریک در ایران، با اشاره به هفته جهانی آسمان تاریک که از ۲ تا ۸ اردیبهشت برگزار می‌شود، گفت: «هرگاه انسان در تاریخ چیزی را از دست داده، تلاش کرده با برگزاری رویدادهایی آن را به یاد آورد. امروز نیز با گسترش بی‌رویه نورهای مصنوعی، حافظه تصویری ما از آسمان شب و کهکشان راه شیری در حال محو شدن است.»
او با تأکید بر اینکه برای دیدن اجرام آسمانی باید بیش از ۲۰۰ کیلومتر از شهرها فاصله گرفت، افزود: «حتی در مناطق رصدی همچون کاروانسرای دیر گچین که پیش‌تر کیفیت آسمان شب آن ۶.۳ بود، اکنون این عدد به کمتر از ۶ رسیده است؛ که نشان‌دهنده افت چشمگیر در شفافیت آسمان شب است.»
شعار سال ۲۰۲۵: کاهش، تعهد و همرسانی
میرزاخلیلی با اشاره به شعار سال ۲۰۲۵ هفته جهانی آسمان تاریک با عنوان «کاهش، تعهد و همرسانی» گفت: «آلودگی نوری پیامدهای زیست‌محیطی قابل‌توجهی دارد. زندگی بسیاری از گونه‌های شب‌زی مانند کرم شبتاب، خفاش، جغد، لاک‌پشت دریایی و قورباغه‌ها به شب تاریک وابسته است. نورهای شهری مسیرهای طبیعی حرکت این گونه‌ها را مختل کرده و موجب کاهش جمعیت آن‌ها می‌شود.»
وی با اشاره به اینکه نور کرم شبتاب برای جفت‌یابی تا ۱۴ متر قابل مشاهده است، افزود: «با افزایش آلودگی نوری، این نور دیگر قابل ساطع نیست و در نتیجه نسل این موجودات در معرض خطر قرار گرفته است.»
تأثیر نورهای شهری بر پرندگان مهاجر
به گفته نماینده انجمن بین‌المللی آسمان تاریک، یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در برابر نورهای مصنوعی، پرندگان مهاجر هستند.
او گفت: «نورهای شدید شهری و انعکاس آن‌ها از شیشه‌های برج‌ها و ساختمان‌ها، پرندگان را گیج کرده و منجر به برخورد و مرگ آن‌ها می‌شود. تنها در آمریکا سالانه یک میلیارد پرنده در اثر این پدیده از بین می‌روند.»
وی ادامه داد: «در یک نمونه موفق، با خاموش کردن چراغ‌های یک مرکز تجاری در تگزاس در فصل مهاجرت، آمار تلفات پرندگان تا ۱۶ درصد کاهش یافت؛ که نشان‌دهنده تأثیر مثبت اقدامات ساده در کاهش آسیب‌هاست.»
نورهای غیرضروری عامل تخریب اکوسیستم ها
میرزاخلیلی با اشاره به تأثیر نورپردازی درختان در شهرها گفت: «درختان برخلاف جانوران قادر به جابه‌جایی نیستند. نورپردازی مصنوعی در شب موجب اختلال در فتوسنتز، تضعیف سیستم ایمنی و در نهایت خشک‌شدن درختان می‌شود.»
او با هشدار نسبت به استفاده گسترده از نورهای LED سفید، گفت: «هرچند این لامپ‌ها کم‌مصرف هستند، اما به دلیل پراکندگی بیشتر نور سفید در جو، سهم بزرگی در افزایش آلودگی نوری دارند. نورهای زرد با شدت کم و جهت‌گیری مناسب به سمت زمین، جایگزین‌های بهتری برای تأمین روشنایی شهری هستند.»
نماینده انجمن آسمان تاریک، احداث پارک‌های بین‌المللی آسمان تاریک را از جمله راهکارهای مؤثر جهانی دانست و افزود: «در حال حاضر بیش از ۲۲۰ پارک آسمان تاریک در جهان و ۵ مورد در خاورمیانه ایجاد شده‌اند. این پارک‌ها با رعایت ضوابط سختگیرانه روشنایی، امکان رصد آسمان شب را فراهم می‌کنند و از زیستگاه‌های شب‌زی محافظت می‌نمایند.»
وی تصریح کرد: «هدف از این اقدامات، خاموشی کامل شهر نیست؛ بلکه اصلاح جهت، رنگ و شدت نورها به‌گونه‌ای است که زندگی انسانی و زیست‌محیطی در کنار هم ممکن شود.»
سوالات متداول:
1. آلودگی نوری چیست و چه تأثیری بر آسمان شب دارد؟
آلودگی نوری به روشنایی‌های مصنوعی و نابسامان شهری گفته می‌شود که مانع مشاهده آسمان تاریک و کهکشان راه شیری می‌شود و باعث محو شدن ستارگان از چشم انسان‌ها می‌گردد.
2. چرا دیدن کهکشان راه شیری برای انسان‌ها سخت شده است؟
به دلیل رشد بی‌رویه نورهای شهری، حدود ۸۰ درصد از جمعیت جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که نمی‌توانند کهکشان راه شیری را ببینند، حتی با تلسکوپ.
3. آلودگی نوری چه پیامدهایی برای حیات وحش دارد؟
آلودگی نوری مسیرهای طبیعی گونه‌هایی مانند کرم شبتاب، پرندگان مهاجر، خفاش‌ها و لاک‌پشت‌ها را مختل می‌کند و منجر به کاهش جمعیت یا مرگ‌ومیر آن‌ها می‌شود.
4. آیا درختان هم از آلودگی نوری آسیب می‌بینند؟
بله، نورپردازی درختان در شب موجب اختلال در فرآیند فتوسنتز و در بلندمدت باعث ضعیف شدن و خشک شدن درختان می‌شود.
5. برای کاهش آلودگی نوری چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟
استفاده از نورهای زرد به‌جای سفید، تنظیم زاویه تابش نور به سمت زمین، خاموش کردن نورهای غیرضروری در ساعات پایانی شب و حمایت از ایجاد پارک‌های آسمان تاریک از جمله اقدامات مؤثر است.
6. پارک آسمان تاریک چیست؟
پارک آسمان تاریک منطقه‌ای با ضوابط سختگیرانه نوری است که برای حفظ کیفیت آسمان شب، رصد ستارگان و حفاظت از زیست شبانه طراحی می‌شود. در حال حاضر بیش از ۲۲۰ پارک در دنیا وجود دارد.
