تصور کنید در دنیایی زندگی میکنیم که آسمان همیشه آبی است، نفس کشیدن در شهرها به سادگی قدم زدن در دل طبیعت است و هیچ صنعتی محیط زیست را تهدید نمیکند.
این تصویر، هدف بزرگ کشورهای پیشرفته برای کاهش آلایندههای صنعتی است.
اما آیا ایران، با همه ظرفیتها و چالشهایش، توانسته به این مسیر جهانی نزدیک شود؟
در این مقاله آناژورنال، نگاهی میاندازیم به اینکه دنیا چگونه با آلودگیهای صنعتی مبارزه میکند و ایران در این میدان کجا ایستاده است.
پاسخی جذاب و شاید هم غافلگیرکننده در انتظار شماست!
روندهای جهانی در کاهش آلاینده های صنعتی
آلودگیهای صنعتی یکی از بزرگترین تهدیدات زیستمحیطی در عصر حاضر به شمار میروند.
با توجه به روند تغییرات اقلیمی و پیامدهای ناگوار آن برای زمین، بسیاری از کشورهای جهان به ویژه کشورهای صنعتی، به اتخاذ اقداماتی جدی برای کاهش آلایندههای صنعتی پرداختهاند.
این اقدامات نهتنها برای حفاظت از محیط زیست ضروری است، بلکه به دلیل افزایش آگاهی عمومی و فشارهای اجتماعی، به یک اولویت در سیاستهای جهانی تبدیل شدهاند.
در اینجا به بررسی برخی از مهمترین روندهای جهانی در کاهش آلایندههای صنعتی میپردازیم:
۱. استانداردهای زیستمحیطی سختگیرانه
کشورهای پیشرفته بهویژه در اتحادیه اروپا، با هدف کاهش آلایندهها و محافظت از سلامت انسانها و اکوسیستمها، قوانین زیستمحیطی بسیار سختگیرانهای را وضع کردهاند.
یکی از برجستهترین این قوانین، “European Green Deal” یا توافقنامه سبز اروپاست که هدف آن تبدیل اروپا به نخستین قارهای است که تا سال ۲۰۵۰ کربن صفر خواهد شد.
این توافقنامه شامل مجموعهای از تدابیر است که از جمله آنها میتوان به ارتقاء کارایی انرژی، کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی و توسعه سیستمهای حملونقل پاک اشاره کرد.
این سیاستها، علاوه بر کنترل آلایندهها، بهطور مستقیم بر صنایع و فرآیندهای تولیدی تأثیرگذار است.
۲. فناوریهای پاک و نوآورانه
در کنار قوانین سختگیرانه، بسیاری از کشورهای صنعتی به سمت استفاده از فناوریهای سبز و نوآورانه حرکت کردهاند.
این فناوریها بهویژه در زمینه تولید و فرآیندهای صنعتی با هدف کاهش آلودگی و بهبود کارایی انرژی توسعه یافتهاند.
به عنوان مثال، سیستمهای پیشرفته تصفیه هوای صنعتی که قادر به حذف آلایندههای مضر از هوا هستند، در بسیاری از صنایع و شهرهای بزرگ به کار گرفته شدهاند.
همچنین، صنایع مختلف بهطور گستردهای از انرژیهای تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی، بادی و هیدروالکتریک استفاده میکنند تا فرآیندهای تولیدی خود را کمکربن کنند و وابستگی خود را به سوختهای فسیلی کاهش دهند.
این فناوریها نهتنها به کاهش آلایندهها کمک میکنند، بلکه به بهبود بهرهوری و کاهش هزینههای عملیاتی نیز منجر میشوند.
۳. سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر
یکی از بزرگترین و مؤثرترین گامها در جهت کاهش آلایندههای صنعتی، سرمایهگذاری گسترده در انرژیهای تجدیدپذیر است.
کشورهایی مانند آلمان، چین و ایالات متحده، که پیشتازان صنعت و انرژی در سطح جهان به حساب میآیند، بودجههای کلانی را برای توسعه و استفاده از انرژیهای خورشیدی، بادی و آبی اختصاص دادهاند.
این نوع انرژیها علاوه بر اینکه اثرات زیستمحیطی کمتری دارند، به صنایع این امکان را میدهند که انرژی مورد نیاز خود را بدون وابستگی به سوختهای فسیلی تأمین کنند.
بهطور مثال، چین بهعنوان بزرگترین تولیدکننده انرژی خورشیدی در جهان، با توسعه مزارع خورشیدی و نصب پنلهای خورشیدی در مقیاس وسیع، بخش عظیمی از انرژی مورد نیاز صنایع خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین میکند.
۴. افزایش آگاهی عمومی و فشار اجتماعی
در کنار اقدامات دولتی و صنعتی، افزایش آگاهی عمومی و فشار اجتماعی نیز نقش مهمی در کاهش آلایندههای صنعتی ایفا میکند.
در سالهای اخیر، نگرانیهای مردم نسبت به تغییرات اقلیمی و پیامدهای آن، به یک عامل مؤثر برای ترغیب دولتها و صنایع به اتخاذ سیاستهای سبز تبدیل شده است.
رسانهها، سازمانهای مردمنهاد، و گروههای فعال محیطزیست با برگزاری کمپینهای آگاهیبخشی و اعتراضات مدنی، توانستهاند بر تصمیمگیران فشار بیاورند تا اقداماتی جدیتر در کاهش آلایندهها انجام دهند.
این فشار اجتماعی منجر به تصویب قوانین زیستمحیطی جدید، افزایش سرمایهگذاری در فناوریهای سبز و ایجاد تغییرات پایدار در رویکردهای صنعتی شده است.
علاوه بر این، نگرش مصرفکنندگان به محصولات و خدمات نیز تغییر کرده است.
مردم بهطور فزایندهای به دنبال کالاها و خدماتی هستند که از استانداردهای زیستمحیطی برخوردار باشند.
این روند به صنایع فشار میآورد تا به استانداردهای زیستمحیطی توجه بیشتری داشته باشند و از روشهای تولیدی کمآلایندهتر استفاده کنند.
ایران در مسیر کاهش آلاینده های صنعتی
کاهش آلایندههای صنعتی، یکی از چالشهای اساسی زیستمحیطی در سطح جهانی است که تمامی کشورهای صنعتی و در حال توسعه باید به آن توجه ویژهای داشته باشند.
ایران، بهعنوان یکی از کشورهای صنعتی منطقه، نیز بهدنبال کاهش آلایندهها و بهبود وضعیت محیطزیست خود است.
با این حال، این مسیر برای ایران پر از چالشها و موانع است.
در این بخش به بررسی چالشها و پیشرفتهای ایران در این زمینه میپردازیم و جایگاه فعلی این کشور را در مقایسه با روندهای جهانی تحلیل میکنیم.
الف) چالش ها و موانع موجود
۱. وابستگی به سوختهای فسیلی
یکی از بزرگترین موانع ایران در مسیر کاهش آلایندههای صنعتی، وابستگی شدید این کشور به سوختهای فسیلی است.
صنایع ایران بهویژه در بخشهای انرژی و تولید، همچنان عمدتاً به نفت، گاز و زغالسنگ وابستهاند.
این وابستگی باعث میشود که تولیدات صنعتی با مصرف بالای انرژی و انتشار آلایندههای فراوان همراه باشند.
همچنین، منابع انرژی تجدیدپذیر هنوز بهطور گسترده در صنایع مختلف جایگزین سوختهای فسیلی نشدهاند و این امر منجر به حفظ و حتی گاهی تشدید مشکلات زیستمحیطی میشود.
۲. فقدان زیرساختهای پیشرفته
ایران در بخش فناوریهای پاک و نوآورانه با چالشهای بزرگی مواجه است.
بسیاری از صنایع در ایران همچنان با استفاده از فناوریهای قدیمی و کمکارآمد به فعالیت خود ادامه میدهند.
بهعنوان مثال، در حوزه تصفیه آلایندهها و کاهش انتشار گازهای گلخانهای، بسیاری از واحدهای صنعتی به فناوریهای پیشرفتهای که در کشورهای پیشرفته رایج است، دسترسی ندارند.
این مسئله باعث شده که کارایی پایینتر، آلودگی بیشتر و در نتیجه آسیبهای بیشتر به محیطزیست بهوجود آید.
۳. کمبود سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر و فناوریهای پاک
کمبود سرمایهگذاری در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر و فناوریهای پاک یکی دیگر از مشکلات اساسی ایران است.
به دلیل تحریمها و مشکلات اقتصادی، ایران قادر به جذب سرمایهگذاریهای خارجی در این بخشها نیست.
همچنین، در داخل کشور نیز بهطور کافی منابع مالی برای توسعه پروژههای زیستمحیطی تخصیص داده نمیشود.
در نتیجه، روند توسعه انرژیهای تجدیدپذیر و فناوریهای پاک بهطور کند پیش میرود و بهویژه در مقایسه با کشورهای پیشرفته، ایران هنوز از این لحاظ عقب است.
ب) پیشرفت ها و برنامه های موجود
با وجود موانع یادشده، ایران نیز تلاشهایی برای کاهش آلایندههای صنعتی و بهبود وضعیت محیطزیست خود انجام داده است.
این پیشرفتها شامل استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر، مشارکت در توافقهای جهانی و برنامههای همکاری بینالمللی میشود.
۱. استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر
در سالهای اخیر، ایران گامهایی در جهت توسعه انرژیهای تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی برداشته است.
پروژههای مختلفی در برخی از استانها در حال اجرا هستند که هدف آنها کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی و افزایش سهم انرژیهای پاک در سبد انرژی کشور است.
بهویژه در استانهایی مانند یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان که از نظر جغرافیایی پتانسیل خوبی برای استفاده از انرژی خورشیدی دارند، پروژههای خورشیدی در حال توسعه هستند.
با این حال، این پروژهها هنوز در مقایسه با ظرفیتهای موجود در سطح جهانی، محدود و نیازمند توجه بیشتری هستند.
۲. برنامههای کاهش انتشار گازهای گلخانهای
در راستای تعهدات بینالمللی، ایران در پیمان پاریس به کاهش ۴ درصدی آلایندهها تا سال ۲۰۳۰ تعهد داده است.
این تعهدات شامل اقدامات مختلفی در بخشهای صنعت، حملونقل، کشاورزی و ساختمانسازی میشود.
ایران برنامههایی برای بهبود بهرهوری انرژی، استفاده از فناوریهای سبز و کاهش شدت آلایندهها در بخشهای مختلف اقتصادی خود تدوین کرده است.
هرچند این برنامهها نویدبخش آیندهای پایدار هستند، اما در عمل با چالشهایی مانند کمبود منابع مالی و تأخیر در اجراییسازی روبهرو هستند.
۳. همکاریهای منطقهای و بینالمللی
ایران بهمنظور انتقال فناوریهای نوین و بهرهبرداری از تجربیات کشورهای پیشرفته، تلاشهایی برای همکاری با کشورهای منطقهای و بینالمللی داشته است.
بهویژه در حوزه فناوریهای پاک و انرژیهای تجدیدپذیر، ایران به دنبال همکاری با کشورهایی مانند چین، هند و کشورهای حاشیه خلیجفارس است.
این همکاریها میتواند به انتقال دانش فنی و همچنین جذب سرمایهگذاری در پروژههای سبز کمک کند.
همچنین، ایران در برخی از نشستها و کنفرانسهای بینالمللی مانند COP۲۶ بهطور فعال شرکت کرده است تا از سیاستهای جهانی در جهت کاهش آلایندهها و حفظ محیطزیست حمایت کند.
مقایسه ایران با روندهای جهانی
با وجود تلاشهای قابل توجه ایران در زمینه کاهش آلایندههای صنعتی، این کشور همچنان فاصله زیادی با استانداردهای جهانی دارد.
در سطح جهانی، کشورهایی مانند اتحادیه اروپا، چین و ایالات متحده با سرمایهگذاریهای کلان در انرژیهای تجدیدپذیر، فناوریهای پاک و کاهش آلایندههای صنعتی پیشرفتهای قابل توجهی داشتهاند.
در مقابل، ایران با چالشهای عمدهای مانند کمبود سرمایهگذاری، نبود زیرساختهای پیشرفته و وابستگی به سوختهای فسیلی مواجه است.
علاوه بر این، فقدان یک سیاست جامع و یکپارچه در این حوزه، یکی دیگر از عواملی است که باعث کند شدن فرآیند تغییرات زیستمحیطی در ایران میشود.
در نتیجه، ایران باید گامهای بلندتری در جهت توسعه فناوریهای پاک، افزایش سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر و همکاریهای بینالمللی بردارد تا بتواند به استانداردهای جهانی نزدیک شود و نقش فعالتری در مقابله با بحران تغییرات اقلیمی ایفا کند.
راه حل ها و پیشنهادات برای ایران در جهت کاهش آلاینده های صنعتی
ایران بهعنوان یک کشور صنعتی با چالشهای جدی در کاهش آلایندههای صنعتی مواجه است.
با توجه به وابستگی شدید به سوختهای فسیلی، عدم توسعه زیرساختهای پیشرفته و کمبود سرمایهگذاری در فناوریهای پاک، نیاز به راهحلهایی جدی و کاربردی در این زمینه بیش از پیش احساس میشود.
در این راستا، برخی راهحلها و پیشنهادات میتوانند به تسریع فرآیند کاهش آلایندهها و بهبود وضعیت محیطزیست ایران کمک کنند.
در ادامه به تشریح این راهحلها پرداخته میشود:
۱. توسعه زیرساختهای انرژی تجدیدپذیر
یکی از مؤثرترین راهحلها برای کاهش آلایندههای صنعتی، توسعه زیرساختهای انرژی تجدیدپذیر است.
ایران با داشتن منابع غنی خورشیدی و بادی، پتانسیل بالایی برای تولید انرژی پاک دارد.
با توجه به شرایط جغرافیایی و اقلیمی کشور، انرژی خورشیدی و بادی میتوانند بخش عمدهای از نیازهای صنعتی و خانگی ایران را تأمین کنند.
برای بهرهبرداری بهینه از این منابع، ضروری است که سرمایهگذاری گستردهای در پروژههای خورشیدی و بادی صورت گیرد.
برخی پیشنهادات در این زمینه عبارتند از:
- سرمایهگذاری در پروژههای بزرگ انرژی خورشیدی: ایران میتواند با ایجاد مزارع خورشیدی در مناطق کویری و خشک، میزان تولید انرژی پاک را افزایش دهد. با کاهش هزینههای تولید پنلهای خورشیدی و افزایش بهرهوری، میتوان هزینهها را بهطور چشمگیری کاهش داد.
- توسعه انرژی بادی در مناطق ساحلی و کوهستانی: استانهایی مانند سیستان و بلوچستان و هرمزگان پتانسیل زیادی برای نصب توربینهای بادی دارند. با توجه به قدرت باد در این مناطق، توسعه مزارع بادی میتواند به یک منبع مهم انرژی پاک برای صنایع تبدیل شود.
- تسهیل در ساخت و بهرهبرداری از پروژههای تجدیدپذیر: دولت ایران باید با ارائه تسهیلات و کاهش موانع قانونی، مسیر توسعه پروژههای انرژی تجدیدپذیر را هموار کند. همچنین، کاهش هزینههای تولید و ارائه مشوقهای اقتصادی برای سرمایهگذاران در این حوزه از اهمیت ویژهای برخوردار است.
۲. تشویق صنایع به نوآوری و استفاده از فناوریهای پاک
یکی دیگر از اقدامات ضروری برای کاهش آلایندههای صنعتی، تشویق صنایع به نوآوری و استفاده از فناوریهای پاک است.
بسیاری از صنایع در ایران هنوز از فناوریهای قدیمی و پرآلاینده استفاده میکنند که این مسئله به تشدید مشکلات زیستمحیطی منجر شده است.
برای تغییر این وضعیت، دولت میتواند با ارائه مشوقهای مالیاتی و طرحهای حمایتی، صنایع را به سمت استفاده از فناوریهای کمکربن و پاک هدایت کند.
پیشنهادات در این زمینه عبارتند از:
- ارائه مشوقهای مالیاتی: دولت میتواند به صنایعی که از فناوریهای پاک استفاده میکنند، مشوقهای مالیاتی مانند تخفیف در مالیات بر درآمد یا کاهش عوارض گمرکی برای واردات تجهیزات سبز ارائه دهد. این مشوقها به صنایع انگیزه میدهد تا به سمت بهکارگیری فناوریهای کمآلاینده حرکت کنند.
- حمایت از تحقیق و توسعه در فناوریهای سبز: دولت باید برنامههای تحقیق و توسعه در زمینه فناوریهای سبز و پاک را بهویژه در دانشگاهها و مراکز پژوهشی کشور تقویت کند. این اقدام بهویژه در زمینههای تصفیه آلایندهها، انرژیهای تجدیدپذیر و فناوریهای تولید کمکربن میتواند منجر به نوآوریهای صنعتی در کشور شود.
- توسعه بازار برای محصولات سبز: دولت میتواند با ایجاد بازارهای خاص برای محصولات و خدمات سبز، صنایع را تشویق به تولید محصولات پایدار و کمآلاینده کند. همچنین، کاهش تعرفههای واردات برای کالاهای سبز میتواند به تسریع فرآیند پذیرش فناوریهای پاک در صنعت کمک کند.
۳. آموزش و آگاهیبخشی عمومی
آگاهی عمومی یکی از عوامل کلیدی در موفقیت هر برنامهای برای کاهش آلایندههای صنعتی است.
افزایش آگاهی مردم نسبت به اهمیت محیطزیست و تغییرات اقلیمی میتواند تقاضا برای محصولات و خدمات پایدار را افزایش دهد.
این افزایش تقاضا میتواند فشار زیادی بر صنایع وارد کند تا تولیدات خود را به سمت محصولات کمآلاینده و سبز سوق دهند.
پیشنهادات برای افزایش آگاهی عمومی عبارتند از:
- برگزاری کمپینهای ملی آگاهیبخشی: دولت و سازمانهای محیطزیست میتوانند با راهاندازی کمپینهای ملی در مورد بحرانهای زیستمحیطی، تأثیر آلودگیهای صنعتی بر سلامت انسان و راههای مقابله با آنها، آگاهی مردم را افزایش دهند. این کمپینها میتوانند از طریق رسانههای ملی، شبکههای اجتماعی و حتی مدارس به اطلاع عموم برسند.
- ترویج فرهنگ مصرف پایدار: آموزش مردم برای خرید و استفاده از محصولات کمآلاینده و سبز، میتواند به یک تغییر فرهنگی در جامعه منجر شود. بهطور مثال، راهاندازی برنامههایی که مردم را تشویق به مصرف محصولات با بستهبندی قابل بازیافت یا استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر میکند، میتواند تغییرات مؤثری ایجاد کند.
- آموزش در مدارس و دانشگاهها: آموزش مفاهیم زیستمحیطی از دوران کودکی و نوجوانی میتواند تأثیر زیادی در شکلگیری نگرشهای سبز و پایداری در نسلهای آینده داشته باشد. این آموزشها میتواند در قالب دورههای ویژه، مسابقات و کارگاههای آموزشی در مدارس و دانشگاهها اجرا شود.
۴. تقویت همکاریهای بینالمللی
با توجه به محدودیتهای موجود در ایران، بهویژه در زمینه سرمایهگذاری و انتقال فناوری، تقویت همکاریهای بینالمللی میتواند راهکاری مؤثر برای کاهش آلایندههای صنعتی باشد.
همکاری با کشورهای پیشرفته در زمینه فناوریهای پاک، انتقال دانش فنی و جذب سرمایهگذاریهای خارجی میتواند به ایران کمک کند تا در این زمینهها پیشرفتهای چشمگیری داشته باشد.
پیشنهادات در این زمینه عبارتند از:
- مشارکت در پروژههای بینالمللی زیستمحیطی: ایران میتواند در پروژههای بینالمللی که بر کاهش آلایندهها و ارتقاء فناوریهای پاک تمرکز دارند، مشارکت کند. این پروژهها میتوانند از طریق سازمانهای بینالمللی مانند سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و سایر نهادهای جهانی به ایران منتقل شوند.
- جذب سرمایهگذاری خارجی در بخش انرژیهای تجدیدپذیر: ایران میتواند با ارائه مشوقهای مناسب، سرمایهگذاران خارجی را به بخش انرژیهای تجدیدپذیر جذب کند. این سرمایهگذاریها میتواند در پروژههای بزرگ انرژی خورشیدی، بادی و سایر منابع تجدیدپذیر مورد استفاده قرار گیرد.
- انتقال فناوریهای پیشرفته از کشورهای پیشرفته: ایران میتواند با همکاری با کشورهای پیشرفته، دسترسی به فناوریهای جدید و پیشرفته در زمینه تصفیه آلایندهها، انرژیهای تجدیدپذیر و تولید کمکربن را تسهیل کند. این انتقال فناوری میتواند از طریق قراردادهای دوجانبه، پروژههای مشترک و همکاریهای علمی و تحقیقاتی صورت گیرد.
جهان به سرعت در مسیر کاهش آلایندههای صنعتی گام برمیدارد و ایران نیز نمیتواند از این روند جهانی عقب بماند.
با اجرای سیاستهای پایدار، سرمایهگذاری در فناوریهای نوین و ارتقاء آگاهی عمومی، ایران میتواند جایگاه بهتری در این مسیر کسب کند و از پیامدهای زیستمحیطی جلوگیری کند.
سوالات متداول:
1. چرا کاهش آلایندههای صنعتی اهمیت داره؟
کاهش آلایندههای صنعتی به این دلیل مهمه که به سلامتی ما و کره زمین کمک میکنه.
آلایندههایی مثل گازهای گلخانهای، دیاکسیدکربن و ذرات معلق هوا باعث تغییرات اقلیمی، آلودگی هوا و آسیب به اکوسیستمها میشن.
اگه این آلایندهها کنترل نشه، به سلامت انسانها و طبیعت آسیب جدی وارد میشه و وضعیت معیشت رو بدتر میکنه.
2. ایران چطور میتونه آلایندههای صنعتی رو کاهش بده؟
ایران میتونه با توسعه انرژیهای تجدیدپذیر مثل خورشیدی و بادی، استفاده از فناوریهای پاک و نوآورانه، و ایجاد مشوقهای مالیاتی برای صنایع، گامهای بزرگی در کاهش آلایندهها برداره.
همچنین، اگر آگاهی عمومی بیشتر بشه و مردم هم محصولات کمآلاینده رو ترجیح بدن، فشار بیشتری به صنایع برای بهبود عملکردشون وارد میشه.
3. چرا صنایع ایران هنوز از سوختهای فسیلی استفاده میکنن؟
بیشتر صنایع ایران به سوختهای فسیلی مثل نفت و گاز وابستهان چون این منابع برای تولید انرژی و حرکت صنعت مقرون به صرفهتر و دسترسی بهشون راحتتر بوده.
با این حال، تغییر به منابع انرژی پاک و نوین نیازمند زیرساختهای مناسب، فناوریهای جدید و سرمایهگذاریهای زیادی هست که در حال حاضر ایران با چالشهایی برای این انتقال مواجه است.
4. آیا ایران در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر پیشرفت کرده؟
بله، ایران اخیرا شروع به توسعه پروژههای انرژی خورشیدی و بادی کرده.
در مناطقی مثل یزد و سیستان و بلوچستان که پتانسیل بالای خورشیدی دارن، پروژههای بزرگ خورشیدی راهاندازی شده.
اما هنوز این پروژهها به اندازهای که باید توسعه پیدا نکردن و نیاز به سرمایهگذاری بیشتر و ایجاد زیرساختهای مناسب دارن.
5. چه کشورهایی در کاهش آلایندههای صنعتی موفقتر از ایران عمل کردن؟
اتحادیه اروپا، چین و آمریکا جزو پیشگامان در کاهش آلایندهها هستن.
کشورهای اروپایی مثل آلمان با استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر و قانونگذاریهای سختگیرانه در زمینه محیطزیست، در کاهش آلایندهها موفق عمل کردن.
چین هم در سالهای اخیر به سرمایهگذاری عظیم در انرژیهای تجدیدپذیر پرداخته و توانسته بخش بزرگی از آلایندههای صنعتی رو کاهش بده.
ارسال پاسخ
نمایش دیدگاه ها