نظامی گنجوی، یکی از برجسته‌ترین شاعران ادبیات فارسی، در اشعار خود به زیبایی از خداوند سخن گفته است.
او در آثار خود، به‌ویژه در “مخزن‌الاسرار”، خدا را با صفاتی چون حکمت، قدرت و عدالت توصیف کرده و به ستایش او پرداخته است.
مفاهیم عرفانی و الهی در اشعار نظامی جایگاه ویژه‌ای دارند و او با زبانی شاعرانه و دلنشین، جهان‌بینی خود را درباره پروردگار بیان کرده است.
در این مقاله آناژورنال، نگاهی به برخی از زیباترین ابیات نظامی درباره خدا خواهیم داشت و مفاهیم عمیق نهفته در آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.
اگر به اشعار عرفانی و مذهبی علاقه‌مندید، همراه ما باشید تا با دیدگاه الهی این شاعر بزرگ بیشتر آشنا شویم.
گلچین زیباترین اشعار نظامی گنجوی در مورد خدا
عاشق شده‌ام بر تو تدبیر چه فرمایی
از راه صلاح آیم یا از ره رسوایی؟
تا جان و دلم باشد من جان و دلت جویم
یا من به کنار افتم یا تو به کنار آیی
در دوستی‌ات شهری گشتند مرا دشمن
بر من که کند رحمت؟ گر هم تو نبخشایی
زین سان که منم بی تو دور از تو مبادا کس
نه دسترسی بر تو نه بی تو شکیبایی
اگر عشق اوفتد در سینه سنگ
به معشوقی زند در گوهری چنگ
که مغناطیس اگر عاشق نبودی
بدان شوق آهنی را چون ربودی
و گر عشقی نبودی بر گذرگاه
نبودی کهربا جوینده کاه
بسی سنگ و بسی گوهر بجایند
نه آهن را نه کَه را می‌ربایند
طبایع جز کشش کاری ندانند
حکیمان این کشش را عشق خوانند
ای نام تو بهترین سرآغاز
بی نام تو نامه کی کنم باز
ای یاد تو مونس روانم
جز نام تو نیست بر زبانم
ای کارگشای هرچه هستند
نام تو کلید هرچه بستند
ای هست کن اساس هستی
کوته ز درت درازدستی
هم قصه نانموده دانی
هم نامه نانوشته خوانی
هم تو به عنایت الهی
آنجا قدمم رسان که خواهی
از ظلمت خود رهایی‌ام ده
با نور خود آشنایی‌ام ده
بی‌یاد توام نفس نیاید
با یاد تو یاد کس نیاید
شعر نظامی گنجوی درباره خدا
گر اندیشه کنی از راه بینش
به عشق است ایستاده آفرینش
گر از عشق آسمان آزاد بودی
کجا هرگز زمین آباد بودی
چو من بی‌عشق خود را جان ندیدم
دلی بفروختم جانی خریدم
ای همه هستی زتو پیدا شده
خاک ضعیف از تو توانا شده
زیرنشین علمت کاینات
ما بتو قائم چو تو قائم بذات
هستی تو صورت پیوند نی
تو به کس و کس بتو مانند نی
آنچه تغیّر نپذیرد تویی
وانکه نمردست و نمیرد تویی
ما همه فانی و بقا بس تراست
ملک تعالی و تقدس تراست
فلک جز عشق محرابی ندارد
جهان بی‌خاک عشق آبی ندارد
غلام عشق شو کاندیشه این است
همه صاحب‌دلان را پیشه این است
جهان عشقست و دیگر زرق‌سازی
همه بازیست الا عشقبازی
ای همه هستی ز تو پیدا شده
خاک ضعیف از تو توانا شده
زیرنشین علمت کاینات
ما به تو قائم چو تو قائم بذات
هستی تو صورت پیوند نی
تو به کس و کس به تو مانند نی
آنچه تغیر نپذیرد تویی
وانکه نمردست و نمیرد تویی
ما همه فانی و بقا بس تو راست
ملک تعالی و تقدس تو راست
خاک به فرمان تو دارد سکون
قبه خضرا تو کنی بیستون
رفتی اگر نامدی آرام تو
طاقت عشق از کشش نام تو
تا کرمت راه جهان برگرفت
پشت زمین بار گران برگرفت
هر که نه گویای تو خاموش به
هر چه نه یاد تو فراموش به
آب بریز آتش بیداد را
زیرتر از خاک نشان باد را
دفتر افلاک شناسان بسوز
دیده خورشید پرستان بدوز
تا به تو اقرار خدایی دهند
بر عدم خویش گوایی دهند
غنچه کمر بسته که ما بنده‌ایم
گل همه تن جان که به تو زنده‌ایم
منزل شب را تو دراز آوری
روز فرو رفته تو بازآوری
روشنی عقل به جان داده‌ای
چاشنی دل به زبان داده‌ای
غمزه نسرین نه ز باد صباست
کز اثر خاک تواش توتیاست
پرده سوسن که مصابیح تست
جمله زبان از پی تسبیح تست
بنده نظامی که یکی گوی تست
در دو جهان خاک سر کوی تست
خاطرش از معرفت آباد کن
گردنش از دام غم آزاد کن
۱. نظامی گنجوی توی شعرهاش چطوری خدا رو توصیف کرده؟
نظامی خداوند را با صفاتی مثل حکمت، مهربانی، عدالت و قدرت بی‌پایان توصیف می‌کند.
او در مقدمه بیشتر آثارش به ستایش خداوند می‌پردازد و از قدرت و دانایی او سخن می‌گوید.
۲. بهترین شعر نظامی گنجوی درباره خدا چیه؟
یکی از معروف‌ترین ابیات او درباره خدا این است:
به نام خداوند جان و خرد / کزین برتر اندیشه برنگذرد
این بیت نشان‌دهنده نگاه عمیق و فلسفی نظامی به خداوند است.
۳. نظامی بیشتر توی کدوم کتاباش از خدا حرف زده؟
نظامی در تمام آثارش، به‌ویژه در “مخزن‌الاسرار”، ستایش خدا را در مقدمه اشعار خود آورده است. این اثر پر از مفاهیم عرفانی و الهی است.
۴. شعرهای نظامی درباره خدا بیشتر عرفانیه یا مذهبی؟
اشعار نظامی ترکیبی از عرفان و مذهب است. او مانند شاعران صوفی به عشق الهی پرداخته اما از مفاهیم دینی و حکمت الهی هم سخن گفته است.
۵. نظامی چطوری خدا رو توی اشعارش به تصویر کشیده؟
او خدا را به عنوان خالق زیبایی، منبع حکمت و قدرت بی‌نهایت توصیف کرده و در بسیاری از ابیاتش از صفات الهی برای توضیح نظم جهان استفاده کرده است.
