NPT یا پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای یکی از مهم‌ترین معاهدات بین‌المللی در زمینه امنیت جهانی است.
به گزارش رسانه تحلیلی خبری آناژورنال این معاهده از سال ۱۹۷۰ به اجرا درآمده و تاکنون ۱۹۱ کشور، از جمله ایران، به آن پیوسته‌اند.
اهداف اصلی این پیمان، جلوگیری از گسترش تسلیحات هسته‌ای، ترویج استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، و تلاش برای خلع سلاح هسته‌ای است.
درک مفاد و اهداف این پیمان، به فهم بهتر رویدادهای بین‌المللی از جمله مذاکرات هسته‌ای، تحریم‌ها، و تعاملات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با کشورها کمک می‌کند.
NPT صرفاً موضوعی فنی یا سیاسی نیست؛ بلکه به‌صورت مستقیم با امنیت بین‌المللی و توسعه پایدار مرتبط است.
هدف شکل گیری NPT
NPT در سال ۱۹۶۸ در مجمع عمومی سازمان ملل تصویب شد و از سال ۱۹۷۰ اجرایی شد.
زمینه پیدایش آن، نگرانی‌های فزاینده پس از جنگ جهانی دوم و بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی بود.
در دهه ۱۹۶۰، با رشد فناوری هسته‌ای در بسیاری از کشورها، خطر اشاعه سلاح‌های هسته‌ای افزایش یافت و جامعه جهانی به دنبال چارچوبی قانونی برای مهار آن بود.
سه ستون اصلی پیمان NPT
۱. منع گسترش تسلیحات هسته‌ای:
کشورهای فاقد سلاح هسته‌ای متعهد می‌شوند به دنبال تولید یا دستیابی به آن نباشند. کشورهای دارای سلاح نیز از انتقال فناوری‌های مرتبط خودداری می‌کنند.
- استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای:
همه کشورها حق دارند از انرژی هسته‌ای برای مقاصدی چون تولید برق، پزشکی یا تحقیقات استفاده کنند، مشروط به نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA). - خلع سلاح:
کشورهای دارای تسلیحات هسته‌ای موظف‌اند برای کاهش و در نهایت حذف زرادخانه‌های خود تلاش کنند.
نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نهاد ناظر اجرای NPT است. این نهاد وظیفه دارد با بازرسی‌های منظم و ارائه گزارش‌های فنی اطمینان حاصل کند که استفاده کشورها از فناوری هسته‌ای صرفاً صلح‌آمیز است.
گزارش‌های آژانس، نقش کلیدی در تنظیم سیاست‌های بین‌المللی و اعمال تحریم یا حمایت از کشورهای مختلف دارد.
جایگاه ایران در NPT
ایران در سال ۱۹۷۰ به NPT پیوست و متعهد به استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای شد.
فعالیت‌های هسته‌ای ایران طی دو دهه گذشته همواره محل مناقشه بوده و موضوع مذاکرات فشرده‌ای با قدرت‌های جهانی، تحت عنوان «برجام»، قرار گرفته است.
گرچه NPT نقشی حیاتی در کاهش خطرات جهانی ایفا کرده، اما بی‌نقص نیست:
- کشورهای دارنده سلاح هسته‌ای همچنان هزاران کلاهک فعال دارند و روند خلع سلاح کند بوده است.
- برخی کشورها مانند هند، پاکستان و اسرائیل به پیمان نپیوسته‌اند و دارای سلاح هسته‌ای هستند.
- کره شمالی پس از خروج از NPT در سال ۲۰۰۳، برنامه هسته‌ای نظامی خود را توسعه داد.
- برخی کشورها، از جمله ایران، اجرای برخی مفاد پیمان و نحوه نظارت آژانس را «سیاسی» و دوگانه می‌دانند.
NPT برای چه اهدافی ایجاد شد؟
برای جلوگیری از اشاعه سلاح‌های هسته‌ای، حمایت از استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و خلع سلاح هسته‌ای.
کدام کشورها عضو NPT نیستند؟
هند، پاکستان و اسرائیل هرگز به NPT نپیوسته‌اند. کره شمالی نیز در سال ۲۰۰۳ از پیمان خارج شد. (کره جنوبی عضو NPT است.)
آژانس انرژی اتمی چه وظایفی دارد؟
نظارت، بازرسی و ارائه گزارش در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای کشورها به‌منظور اطمینان از پایبندی به NPT.
پیمان NPT همچنان یکی از پایه‌های اصلی سیاست کنترل تسلیحات در جهان به شمار می‌رود.
با وجود انتقادها، این معاهده توانسته از گسترش سلاح‌های هسته‌ای در بسیاری از مناطق جلوگیری کند و بستر گفتگو و دیپلماسی هسته‌ای را حفظ نماید.
آگاهی عمومی از اصول و روندهای مرتبط با این پیمان، به درک بهتر سیاست جهانی کمک می‌کند.
